Қазақстан археологтары ежелгі адамдардың өмірі мен тұрмысын зерттеуді жалғастыруда 

А.Х.Марғұлан атындағы археологиялық қазба институтының археологиялық қазба жұмыстарының нәтижелері туралы Алматы қаласының өңірлік коммуникациялар қызметінің алаңында айтылды.  

А. Х. Марғұлан атындағы Археология институтының өкілі Талғат Мамыров бірегей олжалар туралы айтып берді, деп хабарлайды аlmaty-akshamy.kz. 

Бас директордың ғылым жөніндегі орынбасары, тарих ғылымдарының кандидаты Талғат Мамыров өз сөзінде биыл 52 экспедиция жүргізіліп жатқанын, оның бір бөлігі аяқталғанын, бір бөлігі бойынша дала жұмыстары жүргізіліп жатқанын атап өтті.

«Бізде дала маусымы аяқталған жоқ, қазіргі уақытта Ақтөбе облысында жұмыстар жүргізілуде, Солтүстік Қазақстан облысында жұмыстар басталып, Павлодар облысында да қазба жұмыстары жүргізіледі күтілуде. Институт сонымен қатар шетелдік ғылыми-зерттеу мекемелерімен, жоғары оқу орындарымен және мұражайлармен ынтымақтастық шеңберінде бірлескен жұмыс жүргізеді. Ғалымдардың ашқан жаңалықтары тарихты тас дәуірінен бастап, палеолиттен кейінгі орта ғасырларға дейінгі аралықты қамтиды», - деп бөлісті ол.

Мысалы, еліміздің солтүстігінде Солтүстік Қазақстан облысының тарихи-мәдени мұрасын қорғау орталығымен және тарихи-өлкетану мұражайымен, М. Қозыбаев атындағы университетпен бірлескен 7 археологиялық жасақ жұмыс істейді. Археологтар СҚО-ның жеті ауданындағы ескерткіштерге паспорттау жүргізіп, зерттеуге арналған жаңа нысандарды анықтады.

«Қазір біздің қызметкерлер Ғабит Мүсірепов атындағы ауданда орта ғасыр ескерткіштеріне қазба жұмыстарын жүргізіп жатыр», - деді спикер.

Археологтардың алдында ғұн-сармат дәуірін зерттеу міндеті тұр. Бұл хронологиялық кезең Қазақстан аумағында аз зерттелген. Биыл ғалымдар «Қазақстан тарихындағы ғұн-сармат дәуірі» жобасын жүзеге асыра бастады. Бұл бағдарлама бойынша Ақтөбе, Алматы, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау және Шығыс Қазақстан облыстарында 10 археологиялық жасақ жұмыс істейді. Қызықты нәтижелер  де жоқ емес.

Талғат Мамыров биыл Ұлытау облысында ежелгі металлургтердің қола дәуіріндегі қоныстарында археологиялық жұмыстар жүргізілгенін, сондай-ақ Алматы және Жетісу облыстарында жоспарланғанын атап өтті. Сондай-ақ 13 гранттық жоба жүзеге асырылуда.

Талғат Мамыров журналистерге экспедициялардан түскен фотосуреттерді көрсетіп, археологтар қазба жұмыстарында әртүрлі әдістерді қолданатынын айтты. Сонымен қатар, ғалымдар эксперименттер жүргізуде, мысалы, биыл Еңбекшіқазақ ауданының аумағында «Рахат» ескерткішінің жанында жылқы қаңқасын тас құралдармен бөлу бойынша халықаралық эксперимент жүргізді. Яғни, ғалымдар бұл процесті ежелгі адамдар сияқты жасады. 

«Археология тек қазба ғана емес, бұл ұзақ камералық кезең екенін түсіну керек. Нәтиже алу үшін барлық табылған заттар камералық зертханада дұрыс өңделуі керек. Бізде бірнеше зертхана жұмыс істейді: археологиялық технологиялар, зооархеология, физикалық антропология. Ғалымдар адамдардың, жануарлардың қалдықтарын және тағы басқасын зерттеп жатыр», - деп жалғастырды Талғат Мамыров.

Мысалы, зерттеулердің арқасында ежелгі адамдардың керамикалық ыдыстардан қандай тағам жегенін анықтауға болады. Кейін барлық материалдар институттың қоймасына түседі. Ғалымдар жұмыстың барлық нәтижелерін өздерінің ғылыми мақалаларында жариялайды.

Журналистердің сұрақтарына жауап бере отырып, Талғат Мамыров әсерлі олжалар туралы айтып, олар үшін әрбір олжа бірегей екенін, тіпті ежелгі ыдыс-аяқтың кез келген сынығы да көп нәрсені аңғартатынын атап өтті.

«Соңғы жылдары Жетісу облысының аумағында: Ордакүл кешенінің аумағындағы елді мекендер, петроглифтер көп тіркелді. Қызықты олжалардың бірі Ақтөбе облысының аумағында анықталды, онда металлургиялық пештердің іздері анықталды. Егер бұрын қола дәуірінде металлургиялық қоныстар тек Орталық Қазақстанда ғана тараған деп есептелсе, енді мұндай пештер Ақтөбе облысы Қарғалы ауданының аумағында Тарангүл кешенінде ашылды». Жақында біздің қызметкерлер Қарғалы диадемасын ашты. Палеолит дәуірі бойынша Шығыс және Оңтүстік Қазақстан аумағында көптеген жаңалықтар ашылды», - деді Т.Мамыров.

Павлодар облысы аумағында да көптеген жаңалықтар ашылды. Солардың бірі – Көктас металлургиялық мекені. 
 
Сонымен қатар, Қостанай облысында  да жұмыстар жүріп жатыр. Мәселен, Торғай археологиялық жасағының қызметкерлері «Қазақстан тарихындағы ғұн-сармат дәуірі» жобасын іске асыру аясында Қараторғай сақинасы«геоглифіне»  археологиялық зерттеулер жүргізді. Зерттеулер аясында археолог-ғалымдар Торғай бөктерінен табылған ескерткіштердің қай кезеңге жататынын анықтай алды.

«Бұл экспедициялардың бірегейлігі Қостанай облысының Торғай иілісі аумағында «геоглифтер» деп аталатын көптеген ескерткіштер бар. Олар белгілі бір пішінде келеді, дөңгелек немесе шаршы пішінді үйінділер. Үштоғай шаршысы, Бестамақ сақинасы, Қараторғай сақинасы сияқты ескерткіш бар. Осы уақытқа дейін ескерткіштердің не үшін салынғаны, құрылыс уақыты және олар қандай кезеңге қатысты екенін белгісіз болды. Зерттеу барысында ескерткіштердің бірінде жерлеу орны табылды, кейбір қорғандар бос болып шықты. Онда айна, белдік пен темір доптың қалдықтары табылды», - деді Т.Мамыров.

Сонымен қатар, белгілер-тамғалар қойылған қоршауларда тас мүсіндер мен стелалар қазылды.  Алдын ала мәліметтер бойынша, жерлеу, бүкіл кешен сияқты, ерте сармат мәдениетіне жатады.
2023 жылдың жазында Шығыс Қазақстан облысындағы «Халықтардың ұлы қоныс аударуы» кезеңіне жататын Таутекелі-1 қорымына археологиялық зерттеулер жүргізілді. Ескерткішті зерттеу барысында 18 жерлеу ғимараты мұқият зерттелді, олар алдын-ала мәліметтер бойынша сяньбия тайпалар бірлестігіне тиесілі болуы мүмкін.

Спикер археологияға көп көңіл бөлінетінін атап өтті. Археология, жалпы ғылым сияқты, қарқынды дамып келеді, өз жұмысында археологтар ғылымның басқа салаларындағы әдістерді қолданады. Институт бейінді мамандар даярлайтын жоғары оқу орындарымен тығыз өзара байланыс жасайды.

«Қазір археологиялық қазбаларды көтере отырып, біз көптеген үлгілерді алуға тырысамыз. Біз оны қазір зерттей алмасақ та, оны болашақ ұрпаққа қалдырамыз. Бүгінгі таңда көптеген табылған олжалар  қайта қарастырылуда», - деп аяқтады спикер.