Қадыр Мырза ӘЛІ. Алмас жерде қалмас

Ана тілі – ұлттың бірден-бір паспорты.

Өз тіліне өзі қожа адамдар көбіне-көп үндемейді.

***

Ұлттың тілі – ұлттың ділі.

***

Балық тілсіз болса да,

Халық тілсіз болмайды.

***

Өз тілің – бірлік үшін,

Өзге тіл – тірлік үшін.

***

Өзге тілде сайрау қауіпті емес,

Өзге тілде ойлау қауіпті.

***

Тілі қатты таяқ жейді,

Тілі тәтті жая жейді.

***

Тіл сабап береді,

Бас жауап береді.

***

Ұлының тілін кессең де,

Ұлттың тілін кесе алмайсың.

***

Байлықта ұлт болмайды,

Ұлтта тілден асқан байлық болмайды.

***

Пұлсыз базар,

Тілсіз халық болмайды.

***

Көзге сыймайтын тау

Сөзге сыяды.

***

Тілі оралымды халықтың

Ойы да оралымды.

***

Ана тілін ұқпаған –

Ол жабайы түкті адам.

***

Сөз бостандығы деген –

Көмейге келген сөзді

Қанша жұтамын десең, сонша жұту.

***

Сөз жұту тас жұтудан ауыр.

***

Ой іздеп жүргенде сөзге,

Сөз іздеп жүргенде ойға тап боласың.

***

Керемет деген ой

Қарапайым сөздің қақпанына түседі.

***

Идиоманы идиоттар ғана бұзады.

***

Саясаткерлер өздерінің күрделі ойларын

Қат-қабат сөзге орап-орап жеткізеді.

***

Сөз сиқырынан асқан сиқыр жоқ.

***

Бір тонна қорғасыннан

Бір мысқал сөз ауыр.

***

Ой сөздің алдында кіріптар,

Әйтсе де сөз ойдың ығына жығылады.

***

Ой – көңілдің құлпы,

Орынды сөз – кілті.

***

Сұлудың сұлуы – сөз,

Ашуланғанда оның өңі қашады.

***

Тіл қан шығармайды,

Жаныңды шығарады.

***

Тіл өлтіреді,

Не тәубаңа келтіреді.

***

Тілдің жүзі жоқ, үші бар.

Одан ұшынған

Жаман ұшынар.

***

Тіл дегенің – сүю, құшу,

Махаббат боп пісу.

Ең бастысы – түсінісу.

***

Тіл – күрделі ойдың кілті.

***

Адамды адам қылған – тіл.

***

Үнсіз қалуға болады,

Тілсіз қалуға болмайды.

***

Тіл иесінен бұрын өлмеуге тиіс!

***

Тіл – ойдың қазыналы қоймасы.

***

О, Жаратқан!

Сөздің жақсысын жеткіз,

Жаманын сыныңнан өткіз!

***

Әсіре қызыл – көркемдіктің соры.

***

Сөз сәбиден жалаңаш,

Және сонысымен сүйкімді.

***

Сөздің бағасын түсірмей,

Бұлдай біл!

Айта білмедің екен,

Тыңдай біл!

***

Сөз үзілген жерде әңгіме де, достық та,

Қарым-қатынас та – бәрі де үзіледі.

***

Туыстықтың тамырында да тіл жатады.

***

Тілін сүймеген, тілін сыйламаған азамат –

Туыс емес – жат!

***

Ой мен тілдің тұтастығы

Ет пен терінің тұтастығындай.

***

Сөз – сеспей қатыратын қару.

***

Сөздің біреу білмейтін ғана емес,

Өзі де білмейтін мағынасы бар.

***

Махаббат көзден,

Ұғыну – сөзден басталады.

***

Сөз! Қайран сөз!

Мұз жүректі ерітеді.

Тас бауырды жібітеді.

***

Берген серт өлмесе,

Басталған іс өлмейді!

***

Сөз – ойдың жаңғырығы.

***

Қатты сөзден бас жарылып,

Тәтті сөзден тас балқиды.

***

Дос басқа,

Жау басқа.

Сөз айтып қайтесің

Меңіреу маубасқа.

***

Сөйлеуге – сөз,

Шайнауға – сағыз...

***

Жақсы сөз жауды қайтарады,

Жаман сөз сауды өлтіреді.

***

Аузың қисық болса да,

Тілің түзу болсын.

***

Қисық отырсаң да

Тура сөйле!

***

Тура сөз туғаныңа да жақпайды.

***

Сөзі дұрыстың

Өзі дұрыс.

***

Тура сөз темірді теседі.

***

Тілмен түйгенді

Тісіңмен шеше алмайсың.

***

Алақан қышыса – ақша,

Тіл қышыса – сөз.

***

Сөйлей білмеген пендеден,

Үре білген ит артық.

***

Сөздің жүйесін тапсаң,

Иесін де табасың.

***

Тиіскенге тіл қатпа.

***

Айта білген ауыз

Алласымен де тіл табады.

***

Айта білмеген ауыздан

Тыңдай білген құлақ артық.

***

Астың дәмі тұздан,

Ақылдың дәмі сөзден.

***

Бір сөз – аздау,

Бір сөз көптеу...

***

Мал күйіс қайырады,

Мылжың да сол...

***

Ойнап айтсаң да,

Ойлап айт.

***

Азаматтың несі артық,

Айнымайтын сөзі артық.

***

Ұзын сөздің – қысқасы,

Қысқа сөздің – нұсқасы.

***

Тіл – тиексіз,

Қиял – жиексіз.

***

Көздің оты бар,

Ойып түседі.

Тілдің жүзі бар,

Тіліп түседі.

***

Тіл ұзарғанда,

Бет қызарғанда.

***

Бастың түбіне тіл жетеді.

***

Бір ауызға

Бір тілдің өзі

Әрең-әрең сыяды.

***

Түртсең – көз шығады,

Шертсең – сөз шығады.

***

Жылы жер – қарды,

Жылы сөз – жарды ерітеді.

Жақсы сөз қай ауылдан шықса да бағалы.

Түсінушісін де, бағалаушысын да табады.

***

Тіл – у, тіл – бал.

Тілсіз адам – мал.

***

Судың ғана емес,

Сөздің де сұрауы бар.

***

Жел көтеріп кететін сөзде салмақ жоқ.

***

Сүйсіну – көзден,

Исіну – сөзден басталады.

***

Сөздің өзінде кінә жоқ. Мәселе айтушыда.

Біреу оны мұзға аунатып,

біреу тұзға аунатып жеткізеді.

Енді біреу жүрегінің жылуына бөлеп жолдайды.

***

Тіл иесінен бұрын өлмеуге тиіс!

***

Әкім нашар сөйлесе,

Ақын нашар сөйлесе,

Ана тілде кінә жоқ.

***

Топтастыратын да – тіл,

От бастыратын да – тіл.

***

Бір ауызға бір емес, бірнеше тіл сыяды.

Бірақ, соған ана тілін сыйғыза алмасаң,

қазақ болмай-ақ қой!

***

Біздің кейбір балалардан

көкектің балапаны жақсы.

Олар өзге ұяда өссе де,

өз тілдерінде қақсайды.

***

Тіл қан шығармай-ақ қансыратады.

***

Қан шығаратын қанжардан

Қансырататын тіл мықты.

***

Жебе жай құр еттен өтеді,

Сөз жүректен өтеді.

***

Ұрлықтың төркіні түнде,

Төбелестің төркіні тілде.

***

Пілде тұлып жоқ,

Тілде құлып жоқ.

***

Мәселе қанша тілде кісінесуде емес,

Мәселе – бір тілде түсінісуде.

***

Ел сөйлесе бір тілде,

Сен де сөйле, іркілме!

***

Сүйексіз тіл сүйегіңді сындырады.

***

Сөз семсерден бетер –

Сеспей қатырады.

***

Ауру ауыздан кіреді,

Азап ауыздан шығады.

***

Дауды тіл бастап, қару аяқтайды,

Соғысты қару бастап, тіл аяқтайды.

***

Тіл – елдігің,

Бірлік – белдігің.

***

Тіл – білігің,

Бәйге бермес күлігің.

***

Тіл – ұлттың сүйенетін тамыры,

Сиынатын тәңірі.

***

Ұлттың өшуі тілдің өшуінен басталады.

***

Діннен безу – сұмдық,

Тілден безу – одан да бетер.

***

Тілдің бетін тіл ғана қайырады.

***

Тілді білмейтіндер емес,

Тілін білгісі келмейтіндер қазақ емес!

***

Тіл біреулерге алдау үшін,

Біреулерге ақталу үшін керек.

***

Тіл өзі не? Анатомиялық атау ма?

Әлде суық қару ма?

***

Кейбір басшылардың ана тілі – өтірік.

***

Тіл – қадірің,

Дін – қасиетің.

***

Ана тілің алпыс тілге татиды.

***

Өгіз де өз тілінде мөңірейді,

Қорсылдаған құлынды көрген жоқпын.

***

Ана тілің – асылың,

Оны білмеген – масылың.

***

Адам Алласына ана тілінде жалбарынады.

***

Халық патшаның тілінде емес,

Патша халықтың тілінде сөйлесін!

***

Дінсіз адам – кәпір,

Тілсіз адам – пақыр.

***

Ана тілім болмаса, мына тілім бар деме,

Ана тілге лайық басқа тілді бермеген.

***

Әрбір халық өзінің ана тілінде ғана бақытты.

Тіл – кейде қару, кейде дару.

***

Қазақ тілінің ұлылығы сонда:

Бұл тілде кейбір қазақтардың өздері де

сөйлей алмайды.

***

Ана тілінде сөйлемесең – құрып кет!

Ит болып үріп кет!

***

Дінге адам кіреді.

Сондықтан одан шыға алады.

Тілге адам кірмейді.

Ендеше одан қалай шығады?

***

Тілі шолақтың ойы шолақ.

***

Көзің жетпеген жерге сөзің жетеді.

Сөз оқтан ұшқыр,

Сүңгіден үшкір.

***

Жақсы сөз – жан әлдиі.

Ақынбыз деп қуанамыз,

Шын мәнінде дуанамыз.

***

Көздің тимейтіні жоқ,

Сөздің имейтіні жоқ.

***

Көзбен ойнасаң да,

Сөзбен ойнама!

***

Кешегі сөзді кешір,

Таңғы сөзбен өшір.

***

Ақыл қалжыраса,

Сөз былжырайды.

Абайсыз айтылған сөз –

Тасқа түскен жұмыртқа.

***

Сөздің салмағын ой өлшейді.

***

Тіліңмен сөйле,

Діліңмен қабылда.

***

Тіл балдан тәтті,

Удан ащы.

***

Тілмен сойған қан шығармай сояды.

***

Оттың қызуына тас балқиды,

Сөздің қызуына тасбауыр балқиды.

***

Тілі жұмсақ майда адам

Туысындай қайда да.

***

Тілдің ұшы жоқ – теседі.

Жүзі жоқ – кеседі.

***

Қалай ойласаң – солай сөйлейсің.

***

Көңілдің құлпын тіл ашады.

***

Сөзден жүрек жарылады.

***

Тіл – қауіпті қару.

***

Өз тілінде сайрайды тек ақының,

Өзге тілде шүлдірлейді мақұлық.

***

Дінін ауыстырған халық – қасқа халық,

Тілін ауыстырған – мүлде басқа халық.

***

Қай елде де

Тұрақты

Болу керек бір-ақ тіл!

***

Сөзге семсер төтеп бере алмайды.

***

Сөз сәйгүліктен бұрын жетеді.

***

Серт те сөзден тұрады.

***

О дүниедегі адамның өзі жетпесе де, сөзі жетеді.

***

Кеден тілге көлденең тұра алмайды.

***

Шешеннің де арғы атасы – тіл,

Көсемнің де арғы атасы – тіл.

***

Ұлттың тілін үйрену – міндет,

Адамның тілін білу – ұлылық.

***

Ана тіліңнен айырғанша

аузыңдағы тілді кескен дұрыс.

***

Көздің қызуынан асқан ыстық,

Сөздің ызғарынан асқан суық жоқ.

***

Ана тілін қадірлемейтін адам қай ұлтқа да

перзент боп жарытпайды.

***

Түсінісу – тілден,

Тістеспейді білген.

***

Жылататын да – тіл,

Жұбататын да – тіл.

***

Мұзға тайғанның – етіне,

Сөзге тайғанның сүйегіне таңба түседі.

***

Айтушының тілі жібектей болса,

Тыңдаушының көңілі үлектей.

***

Ақылдыны тоқтатқан сөз

Ақымақты тоқтата алмайды.

***

Сасыған ауыздан борсыған сөз шығады.

***

Тіл болмаса,

адам көп хайуанның бірі болып қалар еді.

***

Егеспеген адамның тақымын қайдан білесің,

Сөйлеспеген адамның ақылын қайдан білесің?

***

Тіл – тіс емес, ол үнемі таза болуға тиіс.

***

Тасқа қатты болған ләзім,

Тілге тәтті болған ләзім.

***

Көп сөйлеген сүрініп тынады.

***

Тілдес адамдардың өзара түсініспеуі

ақылға сыймайды.

***

Тіл – тереңдегіңді қайнатады,

Зереңдегіңді жайнатады.

***

Ойыннан шыққан өртті сөздің селі өшіреді.

***

Ғажайып қой өмір, тегі,

Кейде сөз де семіртеді.

***

Тілді біліп қана қою аз,

сен оның табиғатын түсін.

***

Түйетін де – тіл,

Шешетін де – тіл.

***

Французды менсінбейді парсы,

Қоян әсте қасқыр тіліне қарсы.

***

Қай тілде сөйлесең,

Сол тілде ойлайсың.

Қай тілде ойласаң,

Сол тілдің жанашырысың.

***

Тілден түңілме,

Тағдырың – тіліңде.

***

Қай елде тұрсаң – сол елдің тілінде сөйле.

***

Қанжар жұрт жоқ жерде сойып салса,

Тіл жұрт алдында сойып салады.

***

Көп тілді білген қор болмайды.

Ана тілін білмеген зор болмайды.

***

Өз тілінде сөйлей алмағандар

Өзге тілде оттайды.

***

Қанжар майыспайды – сынады.

Тіл сынбайды – майысады.

Және майысқан сайын қауіпті.

***

Тілді тістеуге болады.

Кесуге болмайды.

***

Күн тиген адам жазылады,

Тіл тиген адам жазылмайды.

***

Ойы анық адамның тілі

тайпалған жорға болады.

***

Бас ауруы тілден.

***

Тілді байлайтын да – ішімдік,

Шешетін де – ішімдік.

***

Жүзі қайтпайтын бір қару бар,

Ол – тура адамның тілі.

***

Адамның ақылы тілі арқылы анықталады.

***

Реніш – ұрыстың басы,

Тіл табысу – аяғы.

***

Ана тілі – сөйлейтін тілің ғана емес,

Ойлайтын да тілің.

***

Сөз – ақылдың автопортреті.

***

Ойдың кілті – оралымды тіл.

***

Шағыстыратын да – тіл,

Бітістіретін де – тіл.

***

Көңіл жыртығын сөз ғана жамайды.

***

Сөз сүйектен өтеді,

Тіл түбіңе жетеді.

***

Жаманды – сойыл,

Жақсыны – сөз өлтіреді.

***

Тілді ақылға байлап ұстамаса,

Дүниені бүлдіреді.

***

Ақылдының тілі – тіл,

Ақымақтың тілі – балалайка.

***

Марал мүйізінен,

Адам тілінен ұсталады.

***

Адамның тілі екі жүзді:

Бір тілінен бал ағады,

Бір тілінен у тамады.

***

Оңбаған сөз оңайда тұрады.

***

Тәтті сөз – удың,

Ащы сөз – дарудың қызметін атқарады.

***

Ұлттың ұршығы да ұлт тілінде зырылдауға тиіс.

***

Тіл табысу үшін

Бүкіл әлем бір тілде сөйлеуге міндетті емес.

***

Тіл үйрену бір бөлек,

Тіл табысу бір бөлек.

***

Тіліңе сақ бол,

Дініңе берік бол.

***

Тіл өтпейтін жерге танк те өте алмайды.

***

Көп тіл білген көмусіз қалмайды.

***

Тіл дегенің бізден үшкір,

Құстан ұшқыр.

***

Сөз наркозсыз сояды,

Қан шығармай қояды.

***

Сөзді сөз тоқтатады.

***

Тебіренген сөз тас қорғанның

Темір қақпасын ашады.

***

Сөз семсердің жүзін қайырады.

***

Кілтін таппасаң, тілін тап,

Тіл ашады барлығын.

***

Үш адам сөйлеседі,

Екі адам сырласады.

***

Ой – жалаңаш тән.

Тіл соның ішкөйлегі.

***

Тілдің ұшындағыны айтпа,

Көңілдің түкпіріндегіні айт.

***

Сүйексіз тіл

Сай-сүйегіңді сырқыратады.

***

Білімнен таяқ жемейсің,

Тіліңнен таяқ жейсің.

***

Саясаттан сүрінсең – мертігесің,

Тілден сүрінсең, өзіңді өзің өлтіресің.

***

Сөз ауыздан шыққанша

Көңілде әбден қайнауы керек.

***

Бір сөз – аз.

Екі сөз – көп.

Қос сөз содан шықса керек.

***

Тілі қысқаның ғұмыры ұзын.

***

Тілдің зардабын бас тартады.

***

Тілің тұнық болса,

Ойың анық болады.

***

Қабағына қарама, көзіне қара.

Аузына қарама, сөзіне қара.

***

Шешен  сөзден шілтер тоқиды.