Ұлу ма, ұлыма ма?
Ұлудың жыл атауына қалай айналды?
Наурыз айының 14-інен бастап Ұлу жылы кірді. Ежелден бабаларымыздың болжауынша, әр жылдың өзіне ғана тән ерекшелігі бар. Дана халқымыз әрбір жылға тек жақсылық пен құт-береке әкеледі деп сеніммен қарап, үкілі үмітпен болжам жасап отырған. Ұлу жылын «Ұлы жыл», «Үлгілі жыл» деп ерекше қастерлеп, құтты жылдың санатына қосқан.
Дегенмен, қастер тұтатын өзге дүниелеріміз тұрғанда, «Ұлу біздің жыл санауымызға қалай еніп кеткен?» деген ой жиі мазалайды. Зерттеп, зерделеп жүрген ғалымдардың айтуынша, ежелгі көшпенділер хайуандық күнтізбені қытайлардан қабылдап алған көрінеді. Дегенмен, кемшіліксіз көшірілген дей алмаймыз.
Айталық, Қытайда Маймыл жылы, қазақтарда Мешін жылы деп аталады. Ал Ұлу жылының санаққа кіруі туралы екі болжам бар. Біріншісі, табиғатқа тәуелді көшпенділер көбіне жазы қуаңшылық болып, қысы жұтпен есте қалған Қоян жылынан кейінгі келетін жылға жауын-шашын мол болсын деген ырыммен сулы жерде өмір сүретін ұлудың атын берсе керек. Екінші болжам, қытайлар айдаһарды «лұн» деп атайтын көрінеді. Ұлу сөзі осы «лұн» сөзінен шығуы ықтимал деген пікір.
Ұлу жылын ұйғыр, түрікмен және Қазақстанның кейбір оңтүстік аудандарында тұратын қазақтар Балық жылы деп те атайды. Ұлуды кейбір халықтар айдаһар немесе темсақ десе, кейбіреулері кішкене құс деп есептейді. «Ұлу – қасқыр» деген пікір де жоқ емес. «Ұлудың басына ақ құяды» деген қисынсыз, күлкілі долбар сөзді де естиміз. Бұл сонда не болғаны? Қазақ жыланның басына ақ құйып шығармайтын ба еді? Ұлудың қазақ мүшелімен аса қабыспайтыныны осыдан-ақ көрініп тұрған жоқ па?
Шор, хакастар, сахалар, қырғыздар сол ұлыманы «ұлу» деп айтады екен. Және жай айтпай «у-л-уу» деп «ұлып» айтады. Сонда ұлу жылы деген ұлыма болып шыға келмей ме? Қасқыр – түркінің анасы! Жұртта қалған баланы емізген… Сондықтан қазақ жыл санағында қасқырды қалдырып кетуі ақылға сыймайды. Көк түріктің анасы Көкбөрі болса, қазақ анасын ұмытатын халық емес қой... Осы маңызды мәселені жүйелейтін уақыт болған сияқты.
