Кәмелетке толмағандардың құқығын қорғау – прокуратураның басым бағыттарының бірі
Балалық шақ мемлекеттің қорғауында, бұған еліміздің басты Ата заңы – Конституция кепілдік береді.
Мемлекеттің әлеуметтік саясатының басым бағыттарының бірі – кәмелеттік жасқа толмағандар арасында және оларға қатысты құқық бұзушылықтардың алдын алу, оның ішінде теріс қылықтар жасау үшін жағдайларды анықтау және жою бойынша тәрбиелік, ұйымдастырушылық, құқықтық, экономикалық шараларды жүргізу болып табылады.
Кәмелетке толмаған жас – әртүрлі қылмыс жасаған адамдар қолданатын шарт ретінде көрінеді, өйткені балалар олардың алдында және ең алдымен көптеген психологиялық аспектілерге байланысты дәрменсіз болып табылады. Осы орайда Алматы қаласы Алатау ауданының прокуроры әділет кеңесшісі Бауыржан Молдажанмен сұхбат жүргізген едік.
- Кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғауға қатысты қоғамда қандай проблемалар өзекті болып табылады?
- Балалар қылмысы, кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар жасау, суицидтік мінез-құлық, жарақаттану, құмар ойындар, жәбірленуші мінез-құлық.
- Құқық бұзушылықтың негізгі себептері мен шарттары қандай болды?
- Кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтарының басты себебі- олар өз әрекеттерінің салдарын түсінбейді немесе дұрыс бағаламайды, заңсыз әрекеттерді қауіпті, бірақ қызықты ойын деп санайды. Құқық бұзушылықтардың шарттары ата-аналар тарапынан тиісті назардың болмауы, бос уақыт, қолайсыз орта, қоғамдағы жағымсыз процестер болып табылады.
-Кәмелетке толмағандардың жыныстық тұтастығына қатысты не айта аласыз?
-Айта кету керек, аудан әлеуметтік-тұрмыстық тұрғыда толық жабдықталмаған, 70% - бұл жеке сектор, уақытша тіркеумен, келушілермен адамдар санының өсуі.
Кәмелетке толмағандарға қатысты жасалған қылмыстар бойынша тұрақтылық (33-тен 33-ке дейін), оның ішінде жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстар бойынша (11-ден 11-ге дейін) байқалады. Кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстар бойынша жүргізілген талдау 11 кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстар жасалғанын көрсетті, олардың 8 - і Алматы қаласының (7 - Алатау ауданы, 1- Бостандық ауданы), басқа өңірлердің - 3-і (Алматы облысы - 2, Қызылорда облысы - 1) тұрғындары. 11 кәмелетке толмағандардың 8-і қылмыс жасаған кезде Алматы қаласы мектептерінің (Алатау - 7, Бостандық - 1) оқушы, Алматы облысы мектебінің 2 оқушысы және Қызылорда қаласының 1 студенті болды. Жас санаттары бойынша: 13 жастан 15 жасқа дейін - 9, 16 жастан бастап - 2.
Зорлық-зомбылықты 10 ер адам жасаған (2 жағдайда туған әкесі, 3 жағдайда таныс, 5 және бейтаныс және 1 жағдайда адам анықталмаған). 15 жастан 18 жасқа дейін - 2, 18 жастан 28 жасқа дейін - 4, 28 жастан 38 жасқа дейін - 1, 50 жастан 60 жасқа дейін - 1, белгіленбеген - 1. Ұлты бойынша Қазақ- 9, белгіленбеген - 1 жұмыс істемейтін - 5, жұмыс істейтін - 3, студенттер - 1. Оның ішінде бұрын қылмыстық жауапкершілікке тартылған - 1 (ҚР ҚК 179- бабы бойынша, қарақшылық - 2008 ж.).
Айта кету керек, барлық дерлік қылмыстық істер бойынша байланыс өзара жүреді, яғни.бұл негізгі себеп – кәмелетке толмағандардың оларға қатысты орын алған әрекеттің заңсыздығын білмеуі, ата-аналардың бейтаныс адамдармен қауіпсіз мінез-құлық ережелерін енгізбеуі, баланың уақыты мен қарым-қатынас шеңберінің бақылаусыз болуы, психосексуалдық мәдениет пен жыныстық сананың болмауы.
-Қадағалау органы мұндай құқық бұзушылыққа қалай жауап береді?
-Кәмелетке толмағандардың құқықтарының сақталуын қадағалау – прокуратура органдарының басымдық бағыттарының бірі. Біз алдын-ала жұмыс істеуге тырысамыз, Мемлекет басшысының саясатын, Конституцияны, Конституциялық заңды нақты ұстанамыз. Құқық қорғау жүйесінің өзегі бола отырып, біз ұйымдастырушылық сипаттағы шаралар қабылдаймыз, қолданыстағы заңнамаға түзетулер енгіземіз, заңдылықтың барлық бұзылуына жауап береміз, әртүрлі жауапкершілікке тартамыз.
-Жағдайды жақсартуда қандай шешімдерді көресіз?
-Халықтың мәдениетін, құқықтық мәдениетін арттыру, тәуекел тобындағы балаларды ерте анықтау, нүктелік жеке профилактика, өмір сүру деңгейін арттыру, балалардың қазіргі заманның сын-тегеуріндеріне әлеуметтік бейімделуін сіңіру.
