Қоғамдық көлікте жол жүру құнын өсіру– нарықтық қажеттілік
Қазіргі уақытта Алматы қаласында қоғамдық көліктегі тарифтің құны қолма-қол ақшасыз тәсілмен төленген кезде 80 теңге мөлшерінде белгіленген.
Алматыда қоғамдық көлікте жол жүру құны 2012 жылдан бері өзгерген жоқ. Бұл ретте көлік инфрақұрылымы саласындағы баға саясатына тікелей әсер ететін жағдайлар соңғы 10 жылда айтарлықтай түзетілді, деп хабарлайды Almaty-akshamy.kz.
«Инфляцияға, ЖЖМ бағасының өсуіне байланысты қала бойынша есептік тариф 80 теңгеден едәуір асып кетті,алайда әзірге бағаны мемлекеттен субсидиялар есебінен ұстап тұруға болады. 11 жыл өтті, тариф бұрынғыдай, көптеген аймақтарда ол өзгерді. Бүгінде таңда қала бойынша есептік тариф 425 теңгеге жетеді, бірақ оны белгілеу мүмкін емес, өйткені ол тым жоғары», - деді ONAY көлік холдингінің директоры Садир Хамраев.
Мысалы, 2012-2023 жылдар кезеңінде автомобиль жанар майы бағасының өсуі 328 % – 90-нан 295 теңгеге дейін, газға – 327% – 33-тен 108 теңгеге дейін, жағармай материалдары 140%-ға, қосалқы бөлшектер – 230%-ға, авторезина – 273%-ға, автобустар – 330%-ға, жалақы қымбаттады жүргізушілер 292%-ға өсті.
Бұл шығындар көрсетілетін қызметтердің сапасына тікелей әсер етеді, өйткені түсетін қаражат тасымалдаушылардың барлық шығындарын өтемейді. Рентабельділігі төмен болғандықтан, компаниялар жаңа жылжымалы қондырғыларды сатып алуға және автопарктерді жаңартуға мүдделі емес. Бұл автобустардың жетіспеушілігіне және қолда бардың тозуына тікелей әсер етеді.
Соңғы 4 жылда қаланың жылжымалы составы 95%-ға жаңарды, 2,5 мың автобус сатып алынды. Онфың үстіне, мегаполис аумағы 10 жылда өскенін, жаңа шағын аудандар пайда болғанын, тиісінше маршруттық желі де ұлғайғанын атап өткен жөн.
Ағымдағы жылы коммуналдық автопарк 600 автобус және 100 троллейбус сатып алды. Бүгінде 90 жаңа автобус рәсімдеуден өтіп, оқу жылы басталғанға дейін желіге шығады. Шартқа сәйкес қалған автобустар мен троллейбустар ағымдағы жылдың соңына дейін жеткізіледі. Ағымдағы жылы бірқатар маршруттар күшейтіліп, жаңартылды. Бұдан басқа, Талғар, Іле, Қарасай, Еңбекшіқазақ аудандарын қамтитын 10 қала маңындағы маршруттарды ашу жоспарлануда. Сондай-ақ, қалалық білім басқармасымен бірлесіп оқу жылына дайын 100 мектеп автобус сатып алынды.
Қаладағы қоғамдық көлік айтарлықтай субсидиялауды талап етеді және қазіргі тарифтер сақталған кезде ол өсе береді. Тарифтерді есептеу әдістемесіне сәйкес тарифтің орташа құны ағымдағы жылы 425 теңгені құрайтынын атап өткен жөн.
2017 жылдан бастап 2022 жылға дейін субсидиялар көлемі 13,8 есе, 6,9 миллиардтан 50 миллиард теңгеге дейін өсті. Ағымдағы жылы субсидиялаудың болжамды көлемі бекітілген тарифке сәйкес шамамен 85,5 миллиард теңгені құрады, бұл «бюджетке айтарлықтай жүктеме» тудырады.
Осылайша, қоғамдық көліктегі тарифтің қолданыстағы құны сақталған жағдайда субсидиялау мөлшері жылдан жылға ұлғаятын болады, бұл жергілікті бюджетке үлкен жүктеме түсіретін болады.
2023 жылы тарифтің құнын қайта қарау және қолма-қол ақшасыз төлеу кезінде 100 теңге және қолма-қол төлеу кезінде 200 теңге мөлшерінде белгілеу қажеттілігі туындайды. Мұндай жағдайда субсидиялаудың болжамды көлемі 2023 жылы 10 млрд. теңгеге қысқарады.
Қалалық қоғамдық көлікте (таксиден басқа)тегін жүру мына санаттағыларға берілген:
1) Ұлы Отан соғысының қатысушыларына, ҮОС-ның мүгедектеріне және оларға теңестірілген адамдарға;
2) 75 жастан асқан зейнеткерлерге;
3) бірінші, екінші топтағы мүгедектерге және он сегіз жасқа дейінгі мүгедек балаларға;
4) «Жаппай саяси қуғын-сүргін құрбандарын оңалту туралы» 1993 жылғы 14 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген тәртіппен ақталған Қазақстандағы 1986 жылғы 17-18 желтоқсандағы оқиғаларға қатысқаны үшін саяси қуғын-сүргінге ұшыраған адамдарға;
5) басқа мемлекеттер аумағындағы әскери іс- әрекеттердің ардагерлеріне;
6) «Алтын алқа» және «Күміс алқа» төсбелгілерімен марапатталған көпбалалы аналарға.
7 жасқа дейінгі балаларға жол жүру тегін.
Қалалық қоғамдық көлікте (таксиден басқа) тариф құнының 50% жеңілдікпен жол жүру мыналарға ұсынылды:
- 15 жастан асқан жалпы білім беретін мектеп оқушылары;
- техникалық және кәсіптік білім беру оқушыларына, күндізгі оқу нысанындағы жоғары оқу орындарының студенттеріне;
- жасы бойынша зейнетке шыққандарға;
Ақпарат үшін, Астанада тарифтің құны 90 теңге және 180 теңге, ШҚО-да - 90 теңге және 130 теңге, Жамбыл облысында - 85 теңге және 130 теңге, Қостанай облысында – 100 теңге және 170 теңге мөлшерінде белгіленген.
Алматыда бір айлық жол жүру билеті 7280 теңге (студенттерге – 3040, зейнеткерлерге – 2040 теңге), бұл қаладағы орташа жалақының 1,9% құрайды (Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша Алматы қаласы бойынша орташа жалақы 2023 жылдың бірінші тоқсанында 390 322 теңгені құрады). Егер басқа ірі мегаполистермен салыстыратын болсақ, мысалы, Лондонда айлық жол жүру билеті орташа жалақының 7,4%-ын құрайды, ал Сан-Паулуда (Бразилия) жол жүру билеті 65 доллар тұрады, бұл елдегі орташа айлық жалақының 14,3%-ын нқұрайды, Мәскеуде бұл 2,9%-ға тең, ал Нью-Йоркте – 2,1%.
