Әйбат апа

Алматы ақшамынан» Қали Сәрсенбайдың «Екі жыл жазылған мақала» (№20, 16.02.2018 ж.) атты  жарияланымын оқып, қолға еріксіз қалам алдым. Мақалада өте құнды пікір, ұсыныс айтылған екен. Әрине, әрбір перзент үшін анасынан артық  асыл болмайды. Сондықтан әркімнің анасы  туралы жазған мақала, эссе, ой-толғаныстары көңілден шығып жатса, жариялауға дайынбыз  дегеніне сондай қуанып, тап бір арманыма жолыққандай анам туралы жаза бастадым.  Көркем тілмен төгілдіріп жазбасам да  ерекше,  оқиғаға  негізделіп жазылды деп ойлап, өздеріңізге  жолдап отырмын, – дейді алматылық оқырман Бәтес Бәйкенова.

Аталмыш ұсынысқа алғаш үн қосқан оқырманның туындысын жариялап отырмыз. Оқып көріңіз, ой қосыңыз. Алайда, оқырманға айтар бір тілегіміз, мұндай дүниелер жұртқа ой салып, тағылымға, қызықты оқиғаға толы  болса құба-құп дейміз.

 Менің әкемнің әкесі, яғни атам Кабеков Тұрқожа обал-сауапты білетін молла, намаз оқыған кісі екен. Жұма­хан, Бурахан, Ысқақ, Әбдікәрім атты төрт ұлы, Майсан атты қызы бо­лып­ты.

 Жұмахан кезінде болыс болған, жастай өлген. Бура­ханнан  Пайыз, Хамит атты екі ұлы Екінші дүниежүзілік соғыс­та мерт болған. Кабеков Ысқақ бұрынғы Семей облысы, Ақсуат (қазірде Шығыс Қазақ­стан облысы, Тарба­ғатай) ауда­нынан  ең алғашқы дәрі­герлік оқу оқыған адам. Омбы қала­сында қызмет істеп жүргенде, басшысы Көлбай Төгісов үш жүз партиясын құрып, жау қолынан мерт болған. Қазақ­тың біртуар азаматы Сәкен Сейфуллин ағаның «Тар жол, тайғақ кешу» шығармасында айтылады. Қуғын-сүргін кезін­де 4 милиционер келіп, тоқ­санға  тақаған Тұрқожа атаны тұтқын­дайды. Ата еш жазығым жоқ үкіметке деп қарсы­ласады. Әйелі: «Моллаке, мені қайда тастап барасың?» – деген­де, «Мен енді жоқпын.  Кәлимамды айтып кетіп бара­мын», — деген екен. 1937 жылы 23 жел­тоқсанда атаны Көкпек­ті түрме­сінде атады. Қай жерде жерленгенін білмейміз. НКВД мекемесіне хат жазғанмен, іздеп табыңыздар деген жауап жоқ. Әкем Әбдікәрім Ақсуат ауданы  Жәнтікейде (Сұяу тал) мектеп директоры боп тұрғанда, жау деп Қиыр Шығысқа жер аударады. ҚХР – Қытайға 40-50 км. қашықтықта тұрған адам­дарды, мыңдаған км. қашықтықтағы Жапония елінің тыңшысы деп қудалапты. Қытай­дікі десе бір сәрі. Әкем Тайганың тоңын жастанып мәңгі сол жақта қалды. Анам­ды мұғалімдіктен шығарды. Мен іште қалып, анамның құрсағында анам қайғырғанда қоса қайғырып жылаған болуым керек. Қазірде көңілім өте бос. Жылаған адамды, Көк­базар жақтағы қол жайған адамды көрсем, көз жасымды ешкімге көрсетпей жылап ала­мын.  Анам 1943 жылы Екінші дүниежүзілік соғыста Сталин­град қаласы үшін соғыста бір аяғынан айырылып келген Байкен ағаға тұрмысқа шыға­ды. Бір аяғы жоқ болса да аға қысы-жазы тебінде болатын, қораға қамалмайтын жылқыны күні-түні көмекшісі екеуі бақ­ты. Колхоздың бір бас малын екеу ғып көбейтті. Анам екеу­мізді асырады. Қуғын-сүргін отбасы мүшесі деген қағазды үкімет бермеді. Ондай қағазды алу үшін, анам екеуміз түрмеде болуымыз керек екен. Сіз Әбді­кәрімнің биологиялық ұрпағы­сыз деген бастыққа таң қал­дым. Байкен ағаға ризамын. Мені оқытты, асырады. Байкен аға бейіште нұрыңыз шалқы­сын. Сіз мәңгі жүрегімдесіз. Намаз оқып, дұға жасаймын. Байкен аға өмірден өткен күні, анам  қайтейін-ай деп көп жылады. Сонда көрші Дәрі апа (Дәріжан) қайтушы едің, деп құлағына тақап бір­деңе айтты. Арамызда 2 адам жылауда отыр­мыз. Не айтқа­нын білмедім. Анам онан соң қайтейінді айтпа­ды, бірақ өксіп-өксіп көп жылдады. Дәрі апаның қандай құдіретті тоқтау сөз айтқаны көп жылдан соң есіме түсті. Кеш еді. Дәрі апа да, анам да  жоқ сұрауға. Бір туы­сымыз ауырып жатқанда таныстары келіп, көңілін сұрап, не істеп жатырсыз, – дейді ғой. Не істеуші едім. Өлген адамдармен (туыстар­мен) сөйлесіп жатырмын депті. Естігенде, өлген адамдармен қалай сөйлеседі деп күлген едім. Күлген күле жетеді дегендей,  менде балалар жоқта, жалғыз  болғанда марқұмдарды еске аламын. Анамнан, Дәрі апам­ның жұбатудағы құдіретті сөзін неге сұрамадым деп өкінемін. Отбасын құрып, балалы болған соң дәм тартып Ақсуаттан бірнеше мыңдаған шақырым Жезқазғанға көшіп бардық. Ол кезде Жезқазған жеке облыс орталығы, кейін Қарағандыға қарады. Үй жоқ. Соғыс мүге­дегінің мүшесі ретін­де анама Алашахан көшесінен үй берді. Анама бір  қызымды аға фамилиясына шығарып, елде жүргенде бергенмін. Ол  ет комбинатына жұмысқа тұрды. Технолог оқуын оқыған еді. Қол жұмыс істегендерге де кезек­сіз үй береді екен. Зейнет­кер болсам да жұмыс істеп үй алдым. Ол жерде соғыс мүге­дек­терінің отбасына, көпбала­лы аналарға арналған тамақ дүкендері жеңілдікпен тамақ сатады екен. Соған тіркеліп, жағдайымыз көп ұзамай түзе­ліп қалды. Жезқазған әсем қала. Орталықта бір үйдің үлкен қабырғысына (4 қабат үй) ғарышқа алғаш ұшқан Гагариннің үлкейтілген суреті тұратын. Кейін С.Сейфуллин ағаға  өте жақсы  ескерткіш орнатты. Орталық паркте қу­ғын-сүргін көрген адам­дарды еске алып, шелпек тарат­қан. Алашахан көшесін­дегі үйіміз базарға тақау қолай­лы еді. №8 мектепте балаларым оқыды. Кіріп барғанда залда атақты адамдардың портреттері тұратын. Директоры Нәписа аяулы жан еді. Драма театры­ның көрнекті артисі Ибраева мектепте үйірме ұйымдас­тырып, концерт қоятын. Бірде сынып жетекшісі Ақмарал концертке келіңіз деді.  Бардым, екеуміз қатар отырмыз. Сахна­ға үсті-басы қан бір бала шық­ты. Түріне қарасам, он оқитын Бақытбегім. Қо­бал­­жып Ақма­рал­дың  қолынан ұстай алдым. Қорықпаңыз, ол пьеса ғой,  Қайрат Рысқұлбеков болып тұр дегені. Ол күні қобал­жыға­нымен ұлым  пьесада ойнаған  деп мақтанғаным бар. Жақ­сылық пен жамандық қатар жүреді екен. Көп ұзамай  анам өмірден өтті. Анамның өмірден өтуі жан-дүниемді астан-кестең етті. Жезқазған қаласында мыңдаған адам жүрсе де, өзім жалғыз қалған­дай болдым. Анам тиянағым, асқар тауым, ақылшым екен. Алашахан көше­сінде Ана туралы өлең шығарған Жақсы­келді Сейі­лов­пен көрші тұрға­нымды кейін білдім. Кішкене ұлы әкесіне арнап дұға оқуы қандай ғанибет болды сол кезде. Бір күні атақты Олжас Сүлейменов конференция өткізді. «АЗиЯ» кітабын таратты. Маған да біреуі тиді. Жиналысқа қатысып үйге келсем, анам: – Қайда жүрсің  Көкжардағы Бейсенбектің әйелі келіні екеуі келіп, гарде­робтан  ақ белдеуді алып кетті, – дегені. Е, анам түс көрген ғой деп ойлап, тездетіп тамақ істеп бердім. Телевизорда қазақша кино болды. Кино көрейік дедім анама. Өзің көре бер мен «Парасат» журналын аздап оқып, сонан соң ұйық­таймын деді. Кино көріп  оты­рып, анам жаққа қарап қоя­мын. Журналды жанына қойып, ұйықтауға жатты. Тағы бір  қарасам, екі беті албырап қызарыпты. Кино да бітті. Анам жаныма келе бергенде селкіл­дей бастады. Жерге көрпе жайып, анамды жатқызып, есіктес көрші Маяға дәрігер шақыршы дедім. 3 қабатта атақты дәрігер Марат тұратын. Марат тез келді де, жедел жәрдем шақырды. Дәрігерлер тексеріп, миына қан құйылған деп, анамның көзін уқалап жабуға тырысты. Укол салды. Анам үнсіз сұлқ қалды. Марат: «сабыр сақтаңыз», — деді. Сол кезде Маяның хабарлағаны бойынша қызым мен күйеу бала келді. Бақырып жылап отырмын. Қызым: Жасыңыз талайға келді, сабыр сақтаңыз, біз бақырсақ не болар еді. Анамды дұрыстап жатқызайық деді. Қайран анама полигон туралы, қолы жоқ, аяғымен сурет сала­тын Күйіков туралы, Олжастың жиналысында айтыл­ғандар туралы неге айттым деп әлі өкінемін. Солар әсер етті ме екен? Көршілер алып кеткен ақ белбеу өзі ме екен. Бізде ақ белбеу болмаған. Түсінде аян көрді ме? Ақсуатқа, еліме апаршы, бір көрейін дейтін. Қазір қыс қой, жазда апарайын дейтінмін. Ақсуатты көре алма­ды. Қазір өзім де Ақсуатты бір көрсем деймін. Анамның тілегін орындай алмағаныма қатты өкінемін. Кешір мені анашым,  анасы бар адамдарға анала­рыңның тілегін орындаңдар, әйтпесе өмір бойы  өкінумен өтесіңдер демекпін. Жатқан жерің жайлы болып, бейісте  нұрың шалқысын деп Алладан шын жүректен тілей­мін.  Әумин. Әкем Әбдікәрім Қиыр Шығыста Тайганың тоңын жастанса, анам Жез­қаз­ғанда қазақ зиратында жатыр. Төрт қабырғалы зират   жиды бала­лар. Бір  балам гранит тас әкел­ді. Оған  аты-жөнін жазып берді көрші бала. Ол Жезқаз­ғанда драмтеатрдың суретшісі бола­тын. Көп рахмет ол балаға. Ақсуаттан ағасының баласы Мақсұт, Аслан, Мұрат, құда туыс­тар келді. Мақсұттың анамның елін сағынғанын естіп жылағаны есімнен кетпейді. Аслан әкесінің апайы қазған жерге сия ма деп өзі ақымға жатып шыққаны  туысқа деген махаббаты ғой. Қазір Мақсұт та, Аслан да өмірде жоқ. Алда­ры­нан жарылқасын деп тілей­мін! Әумин! Апамды бүкіл ауыл «Әйбат апа» деп атайтын. Анам ақылды еді. Бәйбішесінен ерте айырылған  атаңды күт, батасын ал дейтін. Марқұм атаның жылын бергенде егіз ұлды бол­дым. Атаның батасының орын­далғаны деп ұқтым. Қа­зірде балаларға бағынып, тыныш өмір сүрудемін. Немере, шөбе­релердің қызығын көр­геніме Аллаға шын жүректен ризамын. Алла өмірден Әйбат анам құсап өтуге жазсын. Әумин! Оқымыс­тылар ананың екінші аты – Мейірім дейді. Адамгершілігі зор, нәрестелерін далаға таста­майтын, Алланың берген сәбиін аялайтын аналар көп болсын, әумин!

Бәтес  БӘЙКЕНОВА.