Бас жоспар: Алматының көгалдандыру жүйесіне жаңа серпін

Алматыда шектеулі пайдаланудағы және арнайы мақсаттағы жасыл желектер желісі жақсы дамыған.

Олар қалаға ең жасыл қалалардың бірін сезінуге мүмкіндік береді. Алайда, жалпыға ортақ пайдаланылатын жасыл желектерді дамытуға аз көңіл бөлінеді. Алматының Бас жоспары бекітілгеннен бері 2002 жылы қаланың оңтүстік-батыс бөлігінде бір ғана саябақ - ауданы 73 га аумақта ҚР Тұңғыш Президенті атындағы саябақ құрылды. Қалада алаңдар мен саябақтардың, жасыл аймақтар мен тыныш демалуға, жасыл қорды қорғауға және сақтауға арналған орындардың жетіспеуі мәселесі  - «АлматыБасЖоспары» серіктестігіндегі  әріптестер бастамашы болған қала тұрғынының сауалнамасына жауаптарда да, жобаны қоғамдық талқылау кезінде келіп түскен ұсыныстарда да өзекті мәселе болды.  

Сондықтан Бас жоспарда біз жаңа саябақтарды, гүлзарларды, желекжолдарды ортақ пайдаланудағы жасыл желектерді дамытуға және ең алдымен қаланың жасыл желектерінің барлық түрлерінің тұтас жүйесін құруға ерекше назар аудардық. Атап өтер жайт, әртүрлі деңгейдегі қалалық орталықтар жүйесімен, табиғи компоненттермен ( ұлттық парк, орман саябақтары, рекреациялар және т.б.) қалалық ортаның жайлылығы мен экологиялық тұрақтылығының деңгейін едәуір арттыруға ықпал ететін қуатты табиғи – экологиялық құрылымды құрайтын жүйелер. Көгалдандырудың перспективалық жоспары учаскелерді дайындау – кәсіпорындарды шығару, су қорғау белдеулеріндегі, газ құбырлары мен жоғары вольтты ЭБЖ қорғау аймақтарындағы объектілерді бұзу, ұзақ уақыт пайдаланылмаған учаскелерді алып қою жөніндегі іс-шараларды көздейді.

Бас жоспарда көгалдандыру жүйесін дамытудың мынадай қағидаттары қаланды:

1. Қаланың аумағын оңтүстіктен солтүстікке қарай негізгі табиғи шекаралар бойынша кесіп өтетін, сыртқы табиғатты оның қаладағы элементтерімен байланыстыратын желілік саябақ (Үлкен және Кіші Алматы, Есентай, Қарғалы, Ақсай және т.б. өзендерінің жайылмалары) белдеулерін құру. Көгалдандырылған өзен аңғарларын пайдалану ауқымы өте кең және оған мыналар кіреді: мәдениет және демалыс саябақтары, дендросаябақтар, ландшафтық саябақтар, аквапарктер, микро қорықтар мен шағын қорықтар және т. б.
2. Негізгі элемент болып табылатын  ипподромды, Баум тоғайын, "Құлагер" шағынауданының саябақ аймағын, Есентай және Үлкен Алматы өзендерінің аңғарларын біріктіретін ҮАК бойындағы демалыс аймағы болып табылатын аллеялар, желекжолдар, ендік бағдарланған демалыс аймақтары жүйесін қалыптастыру.
3. Аллеяларды, сондай-ақ әуе бассейнін сауықтыруға тиімді әсер ететін ірі саябақ кешендерін құру, ендік және меридиандық бағыттарда өзара байланысты саябақтар, гүлзарлар, желекжолдар, аллеялар және басқа да ашық кеңістіктер жүйесін құру.
4. Табиғи кешеннің жаңа ірі перспективалы объектілерін қалыптастыру көзделген аумақтарға мыналар жатады: Көкқайнар кентінің шығысындағы орман-саябақ аймағы, Шаңырақ 1 және 2 шағын аудандары арасындағы сайдағы орман-саябақ аймағы; шағын өзендер мен олардың арналарының су қорғау белдеулері, тектоникалық жарылыс аумақтарындағы Абай даңғылының бойындағы эспланада.
5. Қолданыстағы гүлзарларды қайта құру, кеңейту, абаттандыру және қалпына келтіру, жаңа экспрессивті ландшафттарды құру және Баум тоғайын одан әрі абаттандыру және қайта құру.

Бас жоспарға сәйкес, бірыңғай көгалдандыру жүйесінің маңызды элементі «жасыл дәліздер» қызметін атқаратын қала аумағы арқылы ағып жатқан шағын өзендердің жайылмалары болып табылады. Олар меридиональды бағытта жүреді және таулардан түсетін желмен қаланы желдетудің маңызды элементі ретінде қызмет етеді. Өзендерді су қорғау белдеулері шегіндегі тұрғын үй құрылыстарынан тазарту қажет, мүмкіндігінше дәліздердің енін максималды мөлшерге дейін кеңейту қажет. Бұл тау самалының қала денесіне терең енуіне мүмкіндік береді және экологиялық жағдайды жақсартады.

Ендік бағытта ҮАК базасында барлық орман-саябақ аймақтарын байланыстыратын сулы-жасыл ось құру ұсынылады. Онда Баум тоғайы, этнографиялық саябақ және Түзетулермен енгізілген ұсынылған жаңа саябақтар сияқты үлкен жасыл массивтер орналасады. Жаңа саябақтар балық питомнигінің айналасында, "Құлагер" шағынауданының оңтүстігінде, ЖЭО-1 солтүстігінде қарастырылған. ЖЭО-1 айналасында «жылу аралы» орналасқан, онда ауа температурасы ластаушы заттардың жоғары концентрациясына байланысты қаланың қалған бөліктеріне қарағанда 5-7ºС жоғары. Жоғарыда аталған саябақ пен ЖЭО-1 айналасындағы қарқынды көгалдандыру аудандағы экологиялық жағдайды жақсартуға мүмкіндік беретін «өкпе» болады. ҮАК базасында шомылуға арналған бірнеше жасанды су қоймаларын, ал қыста коньки тебуге арналған мұз айдынын ұйымдастыру қажет, бұл тұрғындарды жыл бойы қарқынды демалуға тартуға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, Бас жоспарда кварталды үйді көгалдандыру жүйесін дамыту қарастырылған.  Меншікті бақтар, аллеялар және ландшафты дизайны бар бульварлар Алматының барлық жаңа ғимараттарының атрибуттары болуы тиіс.

Көптеген жаңа кешендерді көгалдандыру үйлердің айналасына және аумаққа шашыраңқы «жасыл аралдарға» ағаш отырғызуды ғана емес, сонымен қатар ашық ауада демалу және серуендеу үшін қоғамдық кеңістіктер құруды да қамтиды. Олар желекжолдар, аллеялар, саябақтар, гүлзарлар және абаттандырылған жағалаулар түрінде болуы мүмкін.

Кварталдарды көгалдандыру жүйесіне бақтар, тұрғын үй ғимараттарының жекелеген немесе топтарының учаскелеріндегі жасыл екпелер, мектептер, балабақшалар-бөбекжайлар, спорт алаңдары мен кешендер жанындағы көгалдандырылған учаскелер кіреді.

Болашақта тұрғын үй кешендерін ландшафттық шешуде қасбеттерді, тұрғын үй кешендері мен қоғамдық ғимараттардың шатырларын көп деңгейлі тік көгалдандыру маңызды бола түсуде. Жасанды негіздегі сәулеттік-ландшафттық объектілер (пайдаланылатын шатырлар) ғимараттар мен құрылыстардың шатырларының шекараларында көгалдандыруға және абаттандыруға арналған және осы мақсаттар үшін пайдаланылатын аумағы бойынша шағын учаскелер болып табылады.

Мұндай  ғимараттар мен құрылыстарды жобалау кезінде көгалдандырылған аумақты  суару үшін жаңбыр суын (техникалық су) жинауға және сақтауға арналған қондырғылар қарастырылуы керек. Бұл суару үшін  қажетті ауыз суды ысырап етпеуге мүмкіндік береді. Көп қабатты және аз қабатты ғимараттардың жоғарғы техникалық қабатына жиналып қалған жаңбыр суы қондырғылардың жабық контейнерлері қатты жер сілкінісі кезінде сейсмикалық толқындардың тербелісін басатын рөл атқаруы мүмкін.

Жалпы  алғанда, қаланың бас жоспарының міндеті қалаға Алматының ертеректе болған бақ-қала мәртебесін қайтару болды, бұл ретте жобада жалпы пайдаланымдағы жасыл екпелердің аумағын қазіргі 1320 гектардан 2040 жылға қарай 3840 гектарға дейін үш есеге жуық ұлғайту ұсынылады.

Қаланы көгалдандыру  - ұзақ мерзімді инвестиция екенін түсіну қажет.  Олар пайдалануға жарамды болғанға дейін біраз уақыт өтеді. Сонымен қатар, бұл іс ұзақ мерзімді күтімді қажетіні анық. Алайда, менің жеке пікірім,  көгалдандыру бойынша  Бас жоспардың ұсыныстарын жүзеге асыру -  өте пайдалы екеніне сенімдімін, себебі бұл халықтың денсаулығына, әл-ауқатына және өмір сүру сапасына инвестиция салу, сондай-ақ рухани және шынайы демалу әрі  әлеуметтік  үндесу үшін жағдай жасау деп түсінемін.