14 наурыз - халықаралық өзендер күні
Халықаралық өзендер күні үлкен және кіші өзендерді қорғау ойынан туындаған.
14 наурызда көптеген елдерде халықаралық өзендер күні (өзендерге арналған халықаралық күн) атап өтіледі, ол бұрын халықаралық бөгеттерге қарсы күрес күні, өзендер, су және өмір үшін деп аталды, деп хабарлайды Almaty-akshamy.kz.
Бұл күн, сондай-ақ, әлемде «Халықаралық бөгеттерге қарсы іс-қимыл күні» ретінде белгілі, ол американдық «Халықаралық өзендер желісі» қоғамдық ұйымының бастамасымен экологиялық күндер күнтізбесінде пайда болды.
1997 жылы наурызда Бразилияның Куритиба қаласында, ірі бөгеттердің құрылысына қарсы алғашқы халықаралық конференция өтті, ол жаңа мерекенің құрылуын қолдады және «Өзендерді, суды және өмірді қорғау үшін бөгеттермен күрес күнін жыл сайын 14 наурызда атап өтуге шешім шығарды. Күннің ұраны: «Өзендер, су және өмір үшін!».
20 елдің жұртшылығын біріктірген Конференция маңызды міндет қойды: өзен бассейндерін басқарудың демократиялық әдістерін әзірлеу. Делегаттар өз үндеуінде келесі сандарды келтірді: соңғы жарты ғасырда бөгеттердің салынуына байланысты 60 миллионға жуық адам туған жерлерінен кетуге мәжбүр болды және жарты миллион шаршы шақырымға жуық құнарлы жерлер мен ормандар су астында қалды. Сол себепті, конференцияға қатысушылар ірі бөгеттердің бұзылу қаупі мен ықтимал салдарын және оның қандай құрбандар мен зардаптарға әкелуі мүмкін екенін бағалауға шақырды.
Конференция барлық жасалатын амал-әрекеттерді және үкіметтерді, халықаралық агенттіктер мен инвесторларды «Су өлім емес, өмір сыйласын!» деген ұранмен ірі бөгеттердің құрылысына оларды салу жобаларына халықаралық тәуелсіз сараптама жүргізілгенге дейін, сондай-ақ адамдар мен табиғатқа келтірілген залал өтелгенге дейін мораторий белгілеуге шақырды,
Бөгетке қарсы әлемдік қозғалыстың алдында, яғни, 1998 жылы осы күні әлемнің 20-дан астам елінде, соның ішінде Бразилия, Үндістан, Таиланд, Австралия, Ресей, Жапония, АҚШ-та 50-ден астам наразылық акциясы өтті.
Бірінші жылы демонстрацияларға, наразылық хаттарын жіберу, өзендерді тазарту науқандарына 10 мыңнан астам адам қатысты. Келесі жылы қатысушылар 100 мыңнан асты.
«Реттелмейтін өзендердің саны тез азайып бара жатқандықтан, біз бөгеттердің өзендерге ғана емес, басқа да табиғи нысандар мен құбылыстарға әсеріне тап болуымыз мүмкін. Енді біз өзеннің табиғи ағынының бұзылуынан болатын зиянды бағалай алмаймыз және оның салдары пайда болған кезде кеш болады», - делінген Дүниежүзілік су форумы (World Water Forum) бағдарламаларының үйлестірушілерінің бірі Юта Коллердің бөгеттер бойынша есебінде.
Дүниежүзілік су форумының халықаралық Тұщы су бағдарламасының директоры Джеймс Питток: «Катрина дауылының Жаңа Орлеанға әсері Миссисипи өзенінің адамнан экожүйесін бұзғаны үшін кек алуының айқын мысалы деуге болады», — деді. — Бөгет ағыс бойымен ағуы тиіс құмды, лайды, басқа да түбіндегі шөгінділерді ұстап қалады. Бұл өз кезегінде өзен ағысымен келетін тіршілік нәрінің сүзіліп, бос қалуына әкеледі.
Әлемдегі ең үлкен 177 өзеннің (ұзындығы 1 мың шақырымнан астам) үштен бірінде ғана негізгі арнасында бөгеттер немесе басқа құрылыстар жоқ. 21 үлкен өзен өз бастауынан сағасына дейін еркін ағады. Конго, Амазонка және Лена сияқты ұлы өзендердің тағы 43 үлкен саласы реттелмеген күйінде қалып отыр. Өзендерде бөгеттер салу - бүкіл планетаның табиғатына қауіп төндіретін қауіпті үрдіс. Ірі бөгеттердің жарылуынан ықтимал құрбандар мен апаттар қандай салдарға әкелуі мүмкін екенін түсіну маңызды.
Реттелмеген өзендердің көпшілігі бүгінде Азияда, Оңтүстік және Солтүстік Америкада. Дүниежүзілік су форумының болжамы бойынша, әлемдегі әрбір төртінші ірі өзен алдағы 15 жылда реттеледі. Бірақ бөгеттерге қарсы белсенділер әлемнің әртүрлі елдеріндегі бөгеттерді бұзуға ұмтылып, белсенді жұмысын жалғастыруда.
Тақырыпқа орай
Елімізде ірілі-ұсақты 85 мың өзен бар. Олардың ішінде 7 өзеннің (Ертіс, Тобыл, Есіл, Жайық, Сырдария, Іле, Шу) ұзындығы 1000 км-ден асады. Естеріңізге сала кетейік, сайтымызда бұған дейін Қазақстандағы ең ұзын 5 өзен жайлы жазған болатынбыз.
