Тілендиеваның – Тілендиев, Сейфуллинаның – Сейфуллин аталатын кезі қашан болар екен?!

Айкерім РАЙЫСҚЫЗЫ
Күзетшінің қатесі қынжылтты
Таңертеңгі уақыт. Кабинетте шырылдаған телефонның даусын естіп, ішке сырттан асығып кірдім. Шалынған қоңырауды үзбей, тұтқаны алып үлгердім.
«Сәлеметсің бе, айналайын!» деген апайдың даусы маған өте жағымды естілді. Сөздің шыны, бүгінде бейтаныс адам түгілі, жақыныңның өзінен жылы сөз ести бермейтін заман болды ғой бұл. Сондықтан болар, қоңырау шалған кісінің аузын ашып айтқан бір ауыз сөзінің өзі мені елітіп әкетті.
Бүгінде жасы 75-тен асқан Гүлжамал апайдың негізгі мамандығы – ағылшын тілінің мұғалімі екен. Өмір бойы сол салада жұмыс істеп, зейнетке шыққан кейуана тілдің нағыз жанашыры. Газет-журналдың, телеарналар мен радионың тілінен бастап, көшелердегі жарнамалардың, автобустағы жұртшылықтың тіліне дейін көңіл бөліп жүретін апай қазақ тілінің бойына қате жолатқысы келмейтінін, әсіресе өз елімізде ұлттық тіліміздің дұрыс қолданылмай жүргеніне қарны ашатынын жеткізді.
– Өткенде Абай мен Алтынсарин даңғылының қиылысында орналасқан «Москва» сауда орталығына жолым түсіп, үйге азық-түлік алып қайтпақ болдым. Керек-жарақтың бәрін алыппын, қолымдағы сөмкем әжептеуір ауырлапты. Содан Абай даңғылының Тұрғыт Озал көшесі жағына қарай шықпақ болып, орталықтың күзетінен сұрадым. Сөйтсем, күзетші жігіт маған: «Апа, Абай деген көше жоқ, Абая десеңізші» деп, менің сөзімді түзетті. Абайды білмей тұрған қазақ жігіттің сөзі ашуыма тиді әрі намысымды қозғады. Бірақ, оған Абайдың кім екенін, оның қалай айтылып, қалай жазылатынын түсіндіріп тұруға қолымдағы ауыр сөмкелер мүмкіндік бермеді. Оның үстіне, күзетші жігіттің де менің сөзімді тыңдап тұрмайтынын түсіндім. Абай даңғылын «Абая» деп жүрген жұрттың шынында Абайдың кім екенін білмейді деп ойламаппын, – деген таңқалысын жасырмады.
Аялдамалар жаяу жүргіншілерге ыңғайлы болу керек
Алматыда туып-өсіп, өмір бойы осы қалада тұрған Гүлжамал апайға шаһардың тасына дейін таныс. Көшелерді, ондағы ғимараттарды жатқа білетін ол, қаладағы аялдамаларды жаяу жүргіншілер мен қоғамдық көліктерге емес, жеке көлігі барларға қызмет ететіндей дейді. Үнемі қоғамдық көлікпен жүретінін айтқан қала тұрғыны әсіресе, азық-түлік алып, дүкендерден қайтқанда автобус аялдамаларының алшақтығы әуреге салатынын жасырмады.
– Қаладағы аялдамалардың арасы бір-бірінен өте қашық. Оны жеке көлігімен жүретін адамдар байқамайтын да болар, бірақ егер жаяу жүретін болсаңыз, қолыңызда жүгіңіз болса, оны міндетті түрде сезінесіз. Қоғамдық көліктер де барлық көшелердің қиылысына тоқтай бермейді. Кейде 2-3 көше тастап барып, тоқтайды. Себебін сұрасаң, онда аялдама жоқ дейді. Сосын жүріп өткен жолыңмен кері қарай қайта жаяу жүруге тура келеді. Сосын әл-Фараби даңғылының бойында жаяу жүргіншілердің жүріп-тұруы тіпті қиын. Бірақ ол көлігі барларға жақсы. Жолды кесіп өтетін жаяу жүргіншілер жолы болмағандықтан олар тоқтамай, зырылдап жүріп отырады. Ал жаяу жүргіншілер үшін ол қиын. Жолдың арғы бетіне өту үшін бірталай жолды жүріп отырып, жаяу жүргіншілерге арналған жол мен өткелді іздейсіз. Мен тіл маманы болғандықтан кезінде шет елдерге көп шыққанмын. Олардың көбісінде жерасты өткелдерінің өзінде эскалаторлар қойылған, 3 қабатты үйлерінің өзінде лифті бар. Аялдамалардың арасы жақын. Сол уақыттың өзінде жаяу жүргіншілерге арналған жолдар ерекше жабдықталған болатын. Қаламыздағы аялдамалар жаяу жүргіншілердің емес, көліктердің ыңғайына қарай қойылған ба деп ойлайтынын алға тартты.
Жүз адамды қаратқан ауыздан дұрыс сөз шықса екен
Ұзақ әңгіме барысында Гүлжамал апайдың қоғамдық көліктердегі көрсетілетін қызмет пен кондукторлардың, жүргізушілердің сөйлегенінен қала қонақтары үшін қысылатынын түсіндім. Әуезовті «Ауезова», Жұбановты «Жубанова» деп жүргендерді талай естіп, көріп-біліп, жазып та, айтып та жүрміз. Десе де, одан шығатын нәтиженің байқалмайтындығы қынжылтады. Тиісті басқармаларға хабарласып, мән-жайды айта бастасаң болды, олардың жеке екенін айтып, құтылады. Абайдың «Абая» болғанына бүгінде көпшілік те үйреніп кеткен. «Кім тыңдайды?» дей ме, әлде «басым бәлеге қалар» дей ме, қоғамдық көліктерде қазіргі күні жұртшылық Мұқановты «Мұқанова» қылып жатқанын естісе де, үндемейді.
– Көшелердің қате айтылғанына намысым келіп, талай рет қателерін түзеп, айттым. Бірақ олар «өз жолыңызбен жүріңіз» дегендей, менің сөзімді елемеді де. Бұл мәселені шешпесе болмайды. Көретініміз, еститініміз, оқитынымыз бәрі қате болса, түбінде бәріміз соған үйреніп кетеміз де, бір күні шынымен Абайды «Абая» деп жүрмесімізге кім кепіл?! Меніңше, қоғамдық көліктердегі осындай жағдайларды, орын алатын түрлі мәдениетсіздіктерді жоғарыдағылар білмейді. Олар автобусқа мініп, қаланы аралайтын болса, оларға автобустар да, жүргізушілер де арнайы дайындалады емес пе? Тіпті, жүргізушілер мен кондукторлар аялдамаларды хабарлауды қойған ғой. Сұрасаңыз, «Жаныңыздағылардан сұрап алыңыз» деп жауап береді. Негізі, кондуктор дегендер қоғамдық көліктерден алынып тасталды емес пе?! Мейлі ғой, нанын тапсын, жұмысын істесін. Бірақ жүз адамды қаратқан аузынан дұрыс сөз айтылса екен. Өйткені, біздің айғайлап айтқан сөзіміз жетпеген жерге, қоғамдық көліктерде олардың сыбырлап айтқан сөзі естіліп жатады ғой, – деді де, қала ішінде жүрген облыстың автобустарына жол жүру билеттерінің жарамсыз екенін, олардағы жол жүру құнының қолма-қол төленетінін тілге тиек етті.
Рас. Кейде естіп тұрып, ұяласың. Қоғамдық көліктерде қазақ тілді жігіттер мен қыздар тілдерін бұрап, қате-қате етіп, орысша сөйлеп жатады. Оны естіп, тіпті орыс тілділердің өзі күледі. «Қазақша айта бермей ме?!» дейді. Өйткені, бүгінде көп ұлтты елімізді мекендейтін өзге ұлт өкілдерінің көпшілігі қазақ тілін біледі, түсінеді, сөйлейді. «Абая» деп жатқанша, «Абай даңғылы» деп аялдамаларды хабарлап жатса, қандай ғажап десеңізші. Тілендиеваның – Тілендиев, Сейфуллинаның – Сейфуллин болатын кезі қашан болар екен?!