Полиция және қаржылық реттеуші: Алматыда онлайн қылмыскерлер мен алаяқтардың жолын қалай кеседі?
Интернет-алаяқтар қалай әрекет өтеді?
ӨКҚ брифингінде Алматы қалалық полиция департаменті мен Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің өкілдері интернет-алаяқтарды тану үшін қолдануға болатын сипаттамалармен бөлісті, деп хабарлайды Almaty-akshamy.kz.
Нөмірлерді ауыстыру технологиясы
Алматы қалалық ПД, Криминалдық полиция басқармасының ІІБ аға жедел уәкілі, полиция подполковнигі Еркебұлан Қойшыбаев интернеттегі алаяқтық мәселесі Мемлекет басшысының бақылауында екенін атап өтті. Бұл саладағы қылмыстар бүгінде полиция хабарламаларында жиі кездесетін қылмыстардың бірі болып отыр.
«Талдау көрсеткендей, 2017 жылы қала аумағында 90 интернет-алаяқтық, 2018 жылы - 142, 2019 жылы - 666, 2020 жылы - 1677 және т.б тіркелген. Өткен жылы осындай 2 мыңнан астам қылмыс тіркелген. Интернет-алаяқтарды ұстау мысалдары бар, алайда қылмыстың бұл түрін ашу қиын, өйткені олар трансшекаралық сипатқа ие, яғни жәбірленуші бір жерде, ал күдікті басқа мемлекетте болуы мүмкін», - деді Е.Қойшыбаев.
Интернет-алаяқтар өздерінің адамдарды алдап-арбау сцениариін жиі өзгертіп отырады, соған қарамастан жедел атқарушылар қарапайым алматылықтардың мүддесін қорғайды.
Еркебұлан Қойшыбаев қаскүнемдік жасаушылардың негізгі сценарийлері туралы айтты.
«Мысалы, қосымшалардағы және әлеуметтік желілердегі сатылымдар, алаяқ сатып алушыдан кепілақы алған кезде оны блоктап, байланысқа шықпайды. Алаяқтардың тізімінде «банк қауіпсіздігінен қоңыраулар» бар. Олар қазақстандықтарға телефон шалып, Ұлттық банктің, құқық қорғау органдарының қызметкерлеріміз деп, олардың атынан несие, қарыз алынғанын немесе есепшотына хакерлік шабуылдар жасалып жатқанын айтып, олардың алдын алу мақсатында жеке шоттан басқасына ақша аудару керектігін айтады. Сеніп қалған азаматтар соның жетегінде кетеді», - дейді аға жедел уәкіл.
Е.Қойшыбаевтың айтуынша, соңғы кездері инвестицияға қатысты алаяқтық фактілері көбейген. Алдаудың принципі бір: олар белгісіз нөмірлерден қоңырау шалып, жобалар туралы сөйлеседі, оларға ақша салуды ұсынады, кірісті көбейтуге уәде береді. Ақшаны алған алаяқтар жоғалып кетеді. Олар сондай-ақ жәбірленуші инвестиция жасағаннан кейін оның кірісі қалай «өсетінін» көретін жалған қосымшаны лақтыра алады, бірақ іс жүзінде бұл жай ғана жалған, сіз ақшаны пайдалана алмайсыз. Өйткені мұндай қолданбаларда қайтарып алу функциясы жоқ.
Полиция департаментінің өкілі сандарды ауыстыруға байланысты алдаудың жаңа әдісі туралы айтып берді. ТМД елдері мен шетел азаматтары қазақстандықтарға қоңырау шалғанда мен нөмірді ауыстыру технологиясын қолданады. Сондықтан күдіктіні табу өте қиын. Алаяқтар SIM карталарын сатып алмайды, олар тек негізгі телефон нөмірін өзгертетін арнайы бағдарламалық құралды пайдалануы керек. Сондықтан олар зардап шеккендерге кез келген нөмірден қоңырау шала алады.
Полицей алаяқтар кез келген елден көптеген нөмірлерді ала алатын СМС-ті белсендіру қызметтері туралы айтты. Содан кейін GSM шлюздерін пайдаланып, кез келген басқа адамға қоңырау шала отырып, банк нөмірлерін және тіпті жеке нөміріңізді пайдалана отырып, әдеттегі қоңырауды Интернет қоңырауына айналдырады. Қазір полицейлер мұндай сайттарға тосқауыл қоюда.
Нөмірді ауыстыру технологиясы пайда болғаннан кейін азаматтар нөмірлерін алаяқтар пайдаланғанын айтып, полицияға хабарласа бастады. Жәбірленушілер, әдетте, нөмір иелеріне шағымданады. Оның нөмір ауыстыру арқылы жасалғанын дәлелдеу үшін ұялы байланыс операторына қоңырау шалып, егжей-тегжейін білгеннен кейін, бұл нөмірдің жалған екенін дәлелдей аласыз, бұл қарапайым телефон трафигі емес, интернет қоңыраулары екенін көрсетеді.
Алаяқ үнемі өзі бірінші болып телефон шалады
Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің баспасөз қызметінің өкілі Дмитрий Акмаев қаржылық алаяқтықтың айқын белгілері бар екеніне тоқталды. Біріншісі - нарықпен корреляцияның жоқтығы, егер қандай да бір ұсыныс нарықтан бір бағытта немесе басқа жағынан ерекшеленетін болса, онда оның алаяқтық болу ықтималдығы өте жоғары.
«Өте жоғары кепілдендірілген табыс ұсыну - бұл алаяқтық, егер әлдеқайда арзан нәрсе ұсынса - бұл да алаяқтық болуы мүмкін. Сондай-ақ олардың тағы белгісі бар - алаяқ әрқашан бірінші қоңырау шалады. Қаржы саласын реттеуші ретінде біз банктерде де, микроқаржылық ұйымдарда да сіздің шоттарыңызда, келісім-шарттарыңызда бірдеңе дұрыс болмаса, алдымен бұғаттайтын ережелері бар екенін анық білеміз, ол туралы СМС хабарлама келеді, содан кейін адам банк бөлімшесіне келеді немесе банктің байланыс орталығына хабарласады», - деді Д.Акмаев.
Сондықтан, егер сізге біреу қоңырау шалса, байланысты дереу үзген дұрыс. Әлі де күмәніңіз болса, Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің Call-орталығына 1459 телефоны арқылы хабарласқан дұрыс.
Журналистің сұрағына жауап берген Дмитрий Акмаев Қазақстанда пайда болған интернет-алаяқтық мәселесі цифрландыруды дамыту емес екенін айтты. Алаяқтық мәселелері сандық жүйелердің кесірінен емес дейді ол. Керісінше, біздің банк жүйелері қорғалған, өйткені оларда бірнеше қорғаныс дәрежесі бар. Алайда, 99% жәбірленушілерге психологиялық қысым жасау салдарынан жасалған, адамдардың өзі кіру кодтарын, жеке шоттарынан кодтарды, өздері туралы ақпаратты алаяқтарға береді. Мәселе адамдардың үрейге бой алдыратындығында.
Дмитрий Акмаев Алматы мен облыс тұрғындарына, әсіресе, егер олар мессенджер арқылы жіберілсе, күдікті сілтемелерге жазылмауға кеңес берді. Сондай-ақ, ол барлық банктік қосымшалары бар ұялы телефон жоғалған жағдайда не істеу керектігін айтты.
«Ең алдымен, Call-орталыққа қоңырау шалу арқылы барлық шоттар мен карталарды бұғаттау керек. Карточкаларды қайта шығару үшін уақытша блоктау функциясы бар, тіпті адам мобильді қосымшаларға қол жеткізсе де, ол ештеңе істей алмайды, өйткені карта ауыстырылады. Сондай-ақ банктің қауіпсіздік қызметіне хабарлау керек, банк арқылы барлық транзакцияларға тыйым салу керек. Телефонда сауда сайттары, банктердің жеке шоттарының құпия сөздерді сақталып қалатынын есте ұстаған жөн. Телефон жоғалған бойда барлық құпия сөздерді дереу өзгерту керек», - деп кеңес берді Д.Акмаев.
