Даналыққа құштарлық

Қазіргі заманда даналыққа деген құштарлық, Ұлы даланың тарихи жәдігерлерін игеруге деген ұмтылыс зиялы азаматтар арасында арта түсуде. Кезінде «Мен жастарға сенемін!» деген Шәкәрім мен Мағжан ұлттың болашағы жастарда екенін жақсы түсінген. Сондықтан жастарға берілген тәрбие мен білім жәй ғана әлеуметтік қажеттіліктен туындаған әрекет емес, ол ұлттың өзіндік келбетін қалыптастыру, оның жарқын болашағына деген пәрменді ұмтылыс, әрекетшіл отансүйгіштік. Осыған орай, ұрпақтар арасындағы сабақтастық, халықтың ғасырлар бойы қордалаған рухани мұрасын, байлығын насихаттау, оларды барынша әлеуметтік ортада дәріптеу кез-келген ұлттық мәдениет үшін ауадай қажет.

Бізге әрқашан да ұлттық мүддемізге, мәдени ерекше­ліктерімізге қайшы келмейтін, практи­калық нәтижесінің болашағы бар әрекетшіл, ұлттық нақышын жоғалтпаған прагматизм керек. Сондықтан рухани жаңғыру концеп­тісінің маңызы мен мәні заманауи тарихи кезеңде әлеумет үшін, ғылым үшін барынша өзекті. Осы үдерісті филосо­фиялық тұрғыдан пайымдау, оны тереңінен зерделеу кәсіби гуманитарлық сала маман­дарының борышы. Аталған игілікті іске өзінің қомақты үлесін қосып жүрген маман, еліміздегі гумани­тарлық саланың тәжірибелі өкілі, ұстаз­дықтың ұлағаты мен қадір-қасиетін өзінің өмір сал­тында өнеге еткен – профессор Гүлжиһан Жұмабайқызы Нұрышева әл-Фараби атындағы Қазақтың ұлттық уни­верситетінің Философия және саясаттану факуль­тетінің философия кафед­расының мең­герушісі, филосо­фия ғылымының докторы, профессор.

Даналық әлемін зерделеуді өзінің ғұмырының мәні етіп алған Гүлжиһан Жұмабайқызы – 1959 жылы 14 қаңтарда Атырау облысында  дүниеге келген.  Қазіргі таңда өзі оқыған көрнекті білім ошағында табысты жұмыс атқарып жүр және университеттің әлемдік рейтингтегі «Топ-200 университеттер» қатарына енуіне қомақты үлесін қосып келеді. Ұстаздың қадірін білген қоғамның ғана болашағы бар. Өйткені, ол жаңа білім берумен қатар ұлттың зиялы қауымдастығын қалыптастырушы рухани тұлға.

Қазіргі заманда елімізде тарих толқынында қалыптас­қан руханияттарға тарихи сана тұрғысынан сипаттамалар берілумен қатар, Ұлы даланың көрнекті тұлғаларын насихаттау жаппай қолға алынуда. Гүлжиһан Жұмабайұлы тарихы­мыздағы ұлағатты тұлғалардың дүниетанымын философиялық тұрғыда зерделеумен, насихат­таумен көптеген жылдардан бері айналысып келеді. Мәселен, әл-Фараби, Асан қайғы, Ж.Ба­ласағұн,  Ш.Уәлиханов, Ы.Ал­тынсарин, Абай, Шәкәрім, Мағжан, Алаш қайраткерлері, О.Се­гізбаев және т.б. философиялық ой-тұжырым­дары тәжірибелі ұстаздың рухани талғамынан байыпты сараланған. Соңғы кезде атақты Шығыс­тың энциклопе­дия­шы-ғалымы әл-Фарабидің ілімін студенттер арасында насихаттау мәселесіне көп еңбек сіңіріп жүргенін атап өткен жөн. Қазақ және орыс тілдерінде жарық көрген «Әл-Фараби және қазіргі заман» атты оқу құралы университет ректоры Ғ.Мұтанов және т.б. фило­софия сала­сының мамандарымен біріге отырып 2014 жылы жарық көрді.

Өзінің шәкірттік парызын орындауда Гүл­жиһан Жұмабайқызы көптеген жастарға тамаша үлгі болып келеді. Әсіресе, философия саласы бойынша кандидаттық және докторлық диссер­тацияларына ғылыми кеңесші болған профессор Ораз Аманғалиұлы Сегізбаевтың шығармашылы­ғына барынша шәкірттік ынтызар­лықпен үңіле назар аудара білді. Ғалым өзінің қомақты ғылыми еңбегі болып саналатын «Адам өмірінің фило­софиялық мәні» атты жеке моногра­фиясын 2001 жылы жарыққа шығарып, осы тақы­рыптың ауқы­мында өзінің докторлық диссер­тациясын қорғады. Бұл еңбек кейін көптеген жас мамандарға философия саласы бойынша ғылыми зерттеу­лер жасауға үлгі болатын, керек кезінде арқа сүйейтін шығармаға айналды.

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары алғаш рет елімізде қазақ философиясы тақырыбында жоға­ры оқу орны студенттеріне арнап орыс тілінде оқулық жазғанын ескере отырып, ғалым-ұстаз Г.Нұрышева профессор М.Сәбит екеуі бірігіп О.Сегізбаевтың «Қазақ философиясының тари­хы» атты еңбегін қазақ тіліне аударды. (Алматы, 2017 ж.).

Елімізде 2017 жылдан бастап Н.Ә.Назарбаев­тың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарлама­сы ауқымында «Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 оқулық» жобасы жүзеге асырыла бастады. Әлемдегі ең таңдаулы деген гуманитарлық саланың оқулықтары мемлекеттік тілге аударыла бастағаны белгілі. Жалпы, кез-келген шет тілінен кәсіби әдебиетті аударғанда жәй ғана өзге тілді жақсы білу аздық етеді, сонымен қатар тәржіме­леушінің сол саланың маманы болғаны абзал. Сонда ғана сапалы дүниелер оқырманға ұсынылады. Міне, біз осы бағыттағы Г.Нұрышеваның шығармашы­лығынан туын­даған үйлесімді және жоғарғы деңгейлі қадамдардың куәсі болдық. Профессор Гүлжиһан Жұмабайқызы Джонстон­ның «Филосо­фия­ның қысқаша тарихы: Сократтан Дерридаға дейін» деген еңбекті қазақ тіліне өте сапалы аударып шықты. Сонымен қатар, Энтони Кеннидің «Батыс философиясының жаңа тарихы. 3-том» деген еңбегін аударуға да үлкен еңбек сіңірді. Сонымен қатар, соңғы автордың аталмыш еңбегінің 4 томы­на ғылыми редактор болды.

Гүлжиһан Жұмабайқызы өзінің кәсіби сала­сындағы шеберлікке, биіктерге негізінен ізденім­паздық пен еңбекқорлықтың арқасында жетті деуге болады. Жоғары мектептегі ұзақ жылдар бойғы ұстаздық етумен қатар ғылымның ішкі сырына қажымай-талмай үңілу оны шығармашыл тұлға ретінде асқақтатты, әріптес­тері алдын­да үлкен беделге жеткізді. Кезінде Қазақстан Республи­касы Президенті Н.Ә.Назар­баевтың бастамасымен жүзеге асырылған «Мәде­ни мұра» бағдарламасы аясында 20-томдық «Әлем­дік философиялық мұра», 20-томдық «Қазақ халқының философиялық мұрасы», 10-томдық «Әл-Фараби философиясы» (2004–2009 ж.ж.) қалыптасқан еді. Осы бағдарламалардың сәтті жүзеге асуына Гүлжиһан Жұмабайқызының үлкен еңбек сіңіргенін де атап өткен жөн.

Жаһанданудың объективті үдерістері халық­тарды бір-біріне экономикалық, ақпараттық, мәдени тұрғыда жақындатқанмен, адамаралық қатынастар­ды проблема­ларды шешудегі дәрмен­сіздігін көрсетіп отыр. Сондықтан ұлттық фило­софияның қазіргі замандағы көтерген ең негізгі мәселесі – адам проб­лемасы, адамның рухани әлемінің қалыптасуын анық­тау, оны филосо­фиялық тұрғыдан зерделеу болып табылады. Гүлжиһан Жұмабай­қызы осы күрделі де маңызды мәселені философиялық тұр­ғыдан жан-жақты сараптауға өзінің шығармашы­лыққа толы өмір жолының біршама бөлігін арнап келеді.

«Махаббатсыз дүние бос» деп Абай айтқандай, адам өмірінің терең сыры – ізгі махаббат пен шабытты шығармашылықтан, әрекетшіл отан­сүй­гіштік пен мейі­рімділіктен тұрады. Ал енді ұла­ғатты ұстаздықтан құралған өмір тәжірибесі профессор Гүлжиһан Жұмабайқызына бақытты ғұмыр сыйлап келеді. Оның жеке отбасының өзі соның бір дәлелі. Сүйікті жары, өнегелі қыздары, сүйкімді немерелері болғанының өзі көрнекті жанның қадірін қоғамымызда айғақтай түседі. Рухани жаңғырудың бір қыры осындай адами дүниелерді барынша өзектендіруде, әлеуметке паш етіп, жариялап отыруда болса керек.

Әбдімәлік НЫСАНБАЕВ,

ҚР ҰҒА академигі, философия ғылымының докторы, профессор.

Серік НҰРМҰРАТОВ,

 философия ғылымының докторы, профессор.