Төтенше жағдай кезінде азаматтарды тексеруге кімнің құқығы бар?

Төтенше жағдай кезінде азаматтарды көшеде тоқтатып, тінтуге кімнің құқығы бар? Полиция қызметкері тексеру үшін азаматтың телефон нөмірін талап ете ала ма?

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Әкімшілік полиция комитетінің берген жауабында «Төтенше жағдай туралы» заңға сәйкес коменданттық сағат ережелерін бұзған адамдарды полиция немесе әскери патрульдер ұстайды, деп хабарлайды Almaty-akshamy.kz

Коменданттық сағат аяқталғанға дейін, ал құжаттары жоқ адамдар жеке басын анықтағанға дейін, бірақ 48 сағаттан аспайтын мерзімге ұсталады. Ұсталған адамдар, олардың заттары мен көлік құралдары тексерілуге ​​жатады.

Жалпы алғанда, төтенше жағдайды енгізу жеке басын куәландыратын құжаттарды тексеру, жеке басын тінту, ұсталғандармен бірге болған заттар мен көлік құралдарын тінту сияқты шаралар мен уақытша шектеулерді көздейді.

Алматы облыстық адвокаттар алқасының адвокаты Александр Лисиченконың айтуынша, төтенше жағдай кезінде полицейлер, әскерилер, Ұлттық ұлан қызметкерлері адамдарды тоқтатып, құжаттарын тексеріп, тінту жүргізе алады.

Бұл барлық құрылымдардың қызметін реттейтін тиісті заңдарда қарастырылған. Төтенше жағдай кезінде бұл адамдардың барлығы көшеде тоқтаған азаматтарды іздеуге құқылы. Тәжірибе көрсеткендей, төтенше жағдай кезінде қоғамдық тәртіпті қорғауға міндетті патрульдік қызмет ішкі істер органдарының өкілдерінен, не әскери қызметкерлерден, не Ұлттық ұланнан тұрады.

Заңгер Александр Лисиченко:

Адвокаттың айтуынша, азаматтарды тінту тінту жүргізетін қызметкер адамның бойында өзі жасаған құқық бұзушылық белгілерін немесе төтенше жағдайды, коменданттық сағатты және т.б. бұзылу белгілерін көреді деген негізде жүргізіледі. Ешбір негізді күдіксіз кез келген адамды тоқтатып, тексеру заңға қайшы.

Ішкі істер министрлігі төтенше жағдай кезінде елді мекен коменданты өзінің бұйрықтарымен және нұсқауымен тұрғындардың белгіленген мерзімге дейін тұрақты тұрғылықты жерін тастап кетпеуі үшін шектеулер қоятынын түсіндірді. Бұл талапты бұзған, сол аумақтың тұрғындары болып табылмайтындар өз есебінен одан шығарылады. Ережелер мен тыйымдарды бұзу әкімшілік немесе қылмыстық жауапкершілікке әкеп соғады. Сондықтан белгіленген режимді бұзған тұлғалар заңға сәйкес ұсталып, полицияға жеткізілуі мүмкін.

Төтенше жағдай кезінде адамды ұстаудың қосымша себептері коменданттық сағатты бұзу, төтенше жағдайға байланысты енгізілген ережелер мен шектеулерді бұзу болуы мүмкін. Мысалы, егер адамда қылмыс жасаудың көрнекі белгілері болса: атыс қаруының немесе суық қарудың болуы немесе оның киімінде қан іздері немесе кейбір зақымдар көрінсе және т.б., онда мұндай жағдайларда тоқтатуға, ұстауға болады. Полиция өкілдері де, ішкі әскер де, Ұлттық ұлан да, Ұлттық қауіпсіздік комитеті де мұндай азаматтарды ұстап, құқық қорғау органдарына жеткізе алады.

Александр Лисиченко:

Адамды ішкі істер органдарына ол қандай да бір құқық бұзушылық – әкімшілік немесе қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп есептеуге негіз болған кезде ғана жеткізуге болады.

Ішкі істер министрлігінде айтқандай, заң бойынша азаматтардың жеке өмірі, жеке және отбасылық құпиялары заңмен қорғалады. Әркімнің жеке салымдары мен жинақтарының, хат жазысуларының, телефон арқылы сөйлесулерінің, пошталық, телеграфтық және өзге де хабарлардың құпиялылығына құқығы бар.

Тінту және алу тергеу судьясының санкциясымен дәлелді қаулы бойынша сотқа дейінгі тергеп-тексеру барысында жүргізілуі мүмкін.

Бірақ ерекше жағдайларда, алып қоюға жататын объект қылмыстық және өзге де заңсыз мақсаттарда пайдаланылуы мүмкін деген нақты қауіп болған кезде, алу тергеу судьясының санкциясынсыз, алдын ала тергеуді жүзеге асыратын адамның ұйғарымымен жүргізілуі мүмкін. Сот тергеуі, бірақ кейіннен бұл материалдар бір тәулік ішінде тергеу судьясына жіберілуге ​​тиіс. Егер бұл заңсыз жасалған болса, онда тәркілеу нәтижелері іс бойынша дәлелдеме ретінде таныла алмайды.

Бұл мәселе заң тұрғысынан біршама күрделі. Ұялы телефонды және оның ішіндегісін тексеру тек тергеу сотының рұқсатымен немесе адамның келісімімен ғана жүргізілуге ​​тиіс. Тінтуді жүзеге асыратын қызметкердің талап етуге құқығы жоқ, сұрауға құқығы бар. Азамат бас тартса, қызметкер шешім қабылдайды. Ол телефонды алып, оны күштеп тексере алмайды. Ал ұялы телефонды тәркілеу тек тергеу сотының рұқсатымен жүргізілуі керек.

Құқықтық мәселелер бар, оларға назар аудару керек. Ұялы телефонды тәркілеу мәселесі нақты қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі тергеуде жатқан күдіктілерге қатысты қолданылады. Бірақ төтенше жағдайда іздестіріліп жатқан адамға қатысты нақты қылмыстық іс тергелмейді.