УКРАИНАҒА «БЫЛЫҚПАҒАН» ПРЕМЬЕР КЕРЕК

Әшірбек АМАНГЕЛДІ, «Алматы ақшамының» саяси шолушысы.

Сырттан от көсеушілердің үрлеуімен Украинаның Қырым түбегінен айырылғаны, Донбасста соғыс өрті тұтанып, тыныштықтың түтінге тұншыққаны – бүгінгі күннің ащы шындығы. Бірлігі бұзылған елдің тірлігі де ақсайды. Мұндайда елге батыл билік, ілкімді басшылық керек-ақ. Батыс пен шығысқа жалтақтаған немесе байшыкеш олигархтармен ауыз жаласқан көшбасшылардан жалыққан басқа баламаны көрмеген украин жұрты биылғы жылдың сәуіріндегі президенттік сайлауда амалсыз шоумен, әзілкеш әртіс, продюсер Владимир Зеленскийге көбірек дауыс беріп, үлкен үміт артты. Мұндай таңдауға кекесін білдіріп, сан-саққа жүргіртушілер де табылуда.

Жаңа президент ақыл қосушылардың айтуымен Жоғарғы Раданы таратып, қайтадан өткізген сайлауда өзі басқарған «Халық қызметшісі» партиясы 42,44% дауыспен жеңіске жетті. Сөйтіп, парла­ментте өзін қолдайтындай деңгейде басымдыққа қол жеткізді. Ендігі қалғаны атқарушы билік – үкімет басшысын таңдап, кабинетті білікті министрлерден жасақтау болып тұр.

Бұдан бұрын да айтқанымыздай, Украина президенттік-парламенттік рес­публика. Конституция бойынша үкімет басшысын Жоғарғы Рада таңдап, тағайын­дайды. Сол себепті, ол президенттен гөрі парламентке тәуелділеу. Өзінің жұмысы туралы соған есеп беріп отырады. Осыған байланысты Украинада кейде президент пен премьердің қатынасында келіспеу­шіліктер туып жатады. Мұндай текеті­рестер кезінде Виктор Ющенко мен Юлия Тимощенко, Петр Порошенко мен Арсе­ний Яценюк кейіннен Владимир Гройсман арасында бой көрсеткен.

Заңгер мамандар алдағы уақытта да осындай қайшылықтар болмауы үшін «Конституцияға өзгерістер енгізіліп, «Пре­зидент туралы» арнайы заң қабылдануы қажет», – дейді.

Ал президент В.Зеленский: «жемқор­лық­пен аяусыз күресемін, елдің шығы­сындағы қақтығыстарды тоқтатамын, Еуропалық бағытты жүзеге асырамын», – деген бағдарламалық уәдесін орындау үшін өзімен түсінісіп жұмыс істейтін министрлер кабинетін құруды қалайды. Парламенттік сайлау өтісімен ол «үкіметті бұрын-соңды премьер не спикер болмаған, парламентте ешқандай фракцияны басқармаған, олигархтармен ауыз жаласып, былықпаған, тәуелсіз және кәсіпқой экономист бас­қаруы тиіс» деген көзқарасын ашық білдірді.

Дұрыс-ақ дейік! Бірақ ондай: «сүттен – ақ, судан – таза» маман табыла қоя ма деңіз. Екіншіден, саясаттан хабарсыз, бас­қару ісінен мақрұм «кәсіпқой экономист» жұмысты қожыратып, елді тұйыққа тіреп қоймай ма? деген сұрақ туады.

Дегенмен, «Ұрыста тұрыс жоқ» демек­ші, қазіргі кезде президенттің қалауына сай келетіндей үміткерді іздестіріп, таңдау жұмысы жүргізілуде.

Ресейдің танымал «Коммерсант» басы­лымының жазуына қарағанда, кейінгі бірер апта көлемінде: Украинаның МВФ (Ха­лық­аралық валюта қорындағы) өкілі Владислав Рашкован, Қауіпсіздік кеңесінің хатшысы Александр Данилюк, «Украин қорғаныс өнеркәсіп» жанындағы бақы­лаушы кеңес­тің төрағасы Айварас Абро­мавичус, «Наф­тагаз» басшысы Андрей Коболев және осы компанияның атқарушы дирек­торы Юрий Витиренко ықтимал тізімге енгізіліп, олармен пікірлесу-сөйлесу өткізілген. Осындай таңдауға алтыншы болып президент әкімшілігі жетекшісінің эконо­микалық мәселелер бойынша орынбасары Алексей Гончарук та ілігіп, әңгімеге шақырылған.

Мұндайда болжам мен қауесет қатар жүреді. Кейбір ресейлік басылымдар үкімет басшысын Зеленскийдің өзі таңдап, тағайындай алмайды. Оған лайық адамды мұхиттың ар жағындағы қамқоршылары АҚШ-тың нұсқауымен қояды деген қыжыртпа пікір айтады.

Мәселен, fondsk.ru басылымының жазуынша шілде айының басында Киевке АҚШ Мемлекеттік департаментінің Украина бойынша арнаулы өкілі Курт Волкер келіп В.Зеленскиймен кездесу өткізген. Кездесуге Құрама Штаттардың осы елдегі өкілетті елшісі Уильям Тейлор және Еуроодақтағы өкілі Гордон Сондленд қатынасып, онда екі жақты қатынастың өзекті мәселелері талқыланған. Міне, осы әңгіме барысында премьер болатын кандидат жайы да сөз болғаны болуы бек мүмкін.

Анығын айтқанда, үміткерлер бар­шылық. Әйтсе де, сарапшылардың сара­лауынша басқаларға қарағанда Гончарук­тың мүмкіндігі жоғарылау. Ол бұры­нырақта жекеменшік заң кеңеселерінде, батыстағы фирмаларда жүмыс істеп, біршама тәжірибе жинақтаған. Саясатқа 2014 жылдан бастап араласып, «Сила людей» партиясын басқарған. Бірақ та парламенттік сайлауда небәрі 0,11% дауыс жинап, Жоғары Радаға өтпей қалған. 2015–2019 ж.ж. кішігірім тиімді реттеу құры­лымын жемісті басқарып, қабілеттілігімен көзге түскен.

«Жалғыз ағаш орман болмас» дейтін­дей, резидент әкімшілігі премьерге қоса, кабинеттің басқа мүшелерін, яғни салалық министрлер қызметіне «шақ келетін» кандидатураларды да іздеп, іріктеп жатқан сыңайлы. Мысалы, денсаулық саласын басқаруға Михаил Радуцкий, білім министрлігіне Сергей Бабак лайықты көрінген. Алайда, Радуцкий министрліктен гөрі парламенттегі заңнамалық стратегия­лық жұмысты өзіне қолайлы көретінін айтыпты. Ал Сергей Бабак мұғалімдердің айлық жалақысын 4 мың долларға көтеру керек деген ұсыныс айтып, күлкіге ұшыраған. Есептеп қараса ондай деңгейге көтеру үшін ол ойлағандай 200 млн. доллар емес, 2 млрд. доллардан астам қаражат қажет екен.

Кейде лауазымды қызметте сәл сү­рінсең сырғып кетуің оңай. Сол айтқандай, Украина президентінің әкімшілігін басқарғанына көп бола қоймаған Андрей Богдан жуырда АҚШ президенті Дональд Трамп пен Владимир Зеленскийдің кездесуін ұйымдастыра алмағаны үшін орнынан босатылып, Сот төрелігі жоға­рығы кеңесіне сырғыды. Американ жағы Богданды олигарх Игорь Коломойскийдің билікке тықпалаған адамы деген күдікпен қарайды. Оның үстіне Ақ үй қожайының алдағы 2020 жылғы кезекті сайлауға басы қатып жатқанда Украина президентімен кездесуді аса қош көрмей отырған секілді.

Бәрін айт та бірін айт. Украина қоғамының алдындағы дәл бүгінгі өзекті де керекті мәселе оның шығыс аймағындағы өздерін ДНР және ЛНР деген атаумен бөлек республикалар жариялап отырған – Донецкі мен Луганскідегі атыс-шабыс, жарылыстың тоқтап, тыныштықтың орнауы. Бұл соғыс елге аз қайғы-қасірет әкелген жоқ. Бес жылдан асқан қарулы қақтығыстың кесірінен 13 мың адам көз жұмып, 30 мыңнан астам адам түрлі жарақаттар алды. 1,5 млн. тұрғын үй-жайынан безіп, босқынға айналды.

БАҚ құралдарында жазылғанындай, Владимир Зеленский президент болып сайланғалы бері 11 шілдеде алғаш рет телефон арқылы Ресей президенті Владимир Путинмен сөйлесіп Донбастағы жағдай, алдағы «нормандық төрттіктің» кездесуі, тұтқындарды алмасу, украин теңізшілерін босату мәселелері талқылан­ған. Шамасы нормандық төрттік: Ресей, Украина, Германия және Францияның саммиті күзде Минскіде өтуі ықтимал. Оған дейін аталған елдердің сыртқы істер ми­нистрлері Парижде бас қосып, кездесудің күн тәртібін пысықтайтын болады.

Жақында Донбасста төрт украин сол­датының оққа ұшуына алаңдаған Зелен­ский 7 тамызда Путинге тағы да телефон шалып, келісім талабына сәйкес сепа­ратистердің атысын тоқтатуына ықпал етуін сұрады. Өз кезегінде Ресей президенті Украина қарулы күштерінің атқылауынан бейбіт тұрғындардың жапа шегіп жатқанын еске салды.

Соғыс пен қақтығыс ешуақытта ешкімге опа бермеген. Бүгінде барша жанашыр қауымының тілегі: «Украинаның шығысында тыныштық пен бейбітшілік орнап, біртұтас ел ретінде дамудың даңғыл жолына түсуі».

Десек те, президент В.Зеленскийдің барынша Украина мүддесі жолында ты­нымсыз жұмыс істеп жатқаны байқалады. Ол жуықта Борис Джонсонның Ұлы­бри­тания премьер-министрі болып сайлан­уымен құттықтап, ағылшын билігінің Украинаның территориялық тұтастығы мен егемендігін қолдайтынына ризашылығын жеткізді және де Корольдік ЕО-тан шық­қаннан кейін де екі жақты тиімді қарым-қатынастың сақталатынына сенім білдірді.

Кейінгі түскен мәліметтерге қарағанда В.Зеленский 7-8 тамыз күндері Түркияға сапар шегіп, президент Тайып Эрдоғанмен кездескен. Кездесу барысында Украина–Түркия ынтымақтастығы, мәдени қатынас, қауіпсіздік пен қорғаныс өнеркәсібі мәселелері, Ресейдегі украиналық және Қырымдағы да саяси тұтқындар тағдыры талқыланған. Украина басшысы: «екі жақ ынтымақтаса әрекет жасап, Қырым мәселесін оңтайлы шешеміз» деген үмітте екенін айтқан.