АЗИЯДА ІРІ БАНК АШЫЛДЫ

Ол, негізінен, инфрақұрылымды қаржыландырмақ

Кейінгі кездері басқа құрылықтарға қарағанда, Азия экономикасының қарқын­ды дамып, мұндағы мемлекеттер ара­сындағы қаржылық қарым-қатынастың тереңдеп бара жатқаны мәлім. Алайда, оның бұдан да жедел дамуына эконо­микалық нысандардағы  инфрақұры­лымның кенже қалғаны қолбайлау  болып отырғаны жасырын емес. Осыған бай­ланысты Қытай төрағасы Си Цзиньпин 2013 жылғы қазанда Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне жасаған сапарында Азиялық инфрақұрылымдық инвестициялар банкін құру жөнінде ұсыныс жасаған болатын. Ол ұсыныс бірден Азияның көптеген елдері  тарапынан қолдау тапты.

Сондықтан да іле мұндай қаржылық институтты құруға дайындық және ұйымдастыру жұмыстары басталып кетті. 2014 жылдың қазанында ондай банкті құру жөніндегі Меморандумға Қытай, Үндістан және Сингапур бастаған 21 мемлекет қол қойды. Бұл жобаның маңызды екеніне Азия континентімен тығыз сауда-экономикалық байланыстағы Еуропа мен Латын Америкасы және Африкадағы бірқатар мемлекеттер де назар аударды. Сөйтіп, 2015 жылдың сәуірінде АИИБ (Азиялық инфрақұрылымдық инвестициялар банкіне) құрылтайшы болуға тілек білдіруші елдер саны 57-ге жетті. Оның құрамына: Әзірбайжан, Бангладеш, Бруней, Камбоджа, Қытай, Үндістан, Индонезия, Иран, Израиль, Йордания, Қазақстан, Корея Республикасы, Кувейт, Қырғызстан, Лаос, Малайзия, Мальдива, Моңғолия, Мьянма, Непал, Оман, Пәкістан, Филиппин, Катар, Сауд Арабиясы, Сингапур, Шри-Ланка, Тәжікстан, Грузия, Таиланд, Түркия, Біріккен Араб Әмірліктері, Өзбекстан, Вьетнам, Австралия, Жаңа Зеландия және Ресей елдері енді.

Мұнан соң Еуропа мен Латын Америкасы және Афри­каның: Австрия, Дания, Франция, Финляндия, Германия, Исландия, Италия, Люксембург, Нидерландия, Норвегия, Польша, Португалия, Испания, Швеция, Швейцария, Ұлыбитания, Мальта, Бразилия, Египет және Оңтүстік Африка Республикасы сияқты 20 мемлекеті қосылды.

Өткен сенбі күні (2016 жылғы 16 қаңтар) Пекинде та­лайлар үлкен үміт артып, тағатсыздана күткен АИИБ бан­кінің салтанатты ашылу рәсімі болып, онда Қытай Халық Республикасының төрағасы Си Цзиньпин құттықтау сөз сөйледі. Тұсауы кесілген Азиядағы ірі банктің Басқару­шылар кеңесінің түс қайта болған алғашқы отырысына ҚХР Мемлекеттік кеңесінің премьері Ли Кэцян қаты­насып, жаңа қаржылық құрылымның жұмысына сәттілік тіледі.

АИИБ банкінің жарғылық капиталы 100 млрд. АҚШ доллары болып белгіленді. Оның 30,34 пайызын Қытай құйып, 26,06 пайыз дауысқа ие болатын болды. Мұнан кейін  Үндістан мен Ресей де мол инвестициялық қаржы құятындықтарын мәлімдеді.

Атауынан да аңғарылып тұрғандай, бұл банк, негізінен, Азиядағы инфрақұрылымдық жобаларды қаржылан­дырады. Және де аспанасты елі бастамашы болып отырған  «Жібек жолы экономикалық белдеуі» мен «ХХІ ғасырдың  теңіз­дегі Жібек жолын» құруға  да қаржылық көмек көр­сетеді.

Бас-аяғы 11 тарау және 60 баптан тұратын Жарғылық құжатта банктің алға қойған мақсаты, мүшелерінің ман­даты, акционерлік капиталы, дауыс беру құқығы, опера­циялық қызметі, басқару құрылымы, шешімдерді қабылдау механизмі, т.б. нақты белгіленген.

Осы сияқты банкті құрушы елдер құрамы аймақтық және аймақтық емес деп бөлініп, олардың  қаржы құю үлестері 75:25 қатынасы көлемінде болатыны  көрсетілді.  Демек, бұдан аңғаратынымыз, банктің жұмысында шешуші дауыс — аймақтық, яғни Азия елдерінің жағында болмақ. Дегенмен, қаржылық капиталға үлес қосуда әрбір мемле­кеттің ЖІӨ көлемі ескеріледі. Келешекте мүмкіндік пен жағдайға қарай жарғылық капиталдың сомасы ұлғай­тылуы немесе аймақтық елдердің үлес салмағының азай­тылуы  ықтимал. Бірақ, аймақтық елдердің үлес салмағы жалпы соманың 70 пайызынан  кем болмауы тиіс.

АИИБ-нің жұмысын Басқарушылар кеңесі, Дирек­торлар кеңесі және менеджмент жүргізеді. Билік құзыреті Басқарушылар кеңесінде болып, ол Директорлар кеңесі мен менеджменттің қызметіне басшылық жасайды.

Басты бір ерекшелігі, АИИБ банкінің басшысы болып, бес жыл мерзімге  тек Азия елдерінің өкілі ғана сайланады. Сенімді ақтаған жағдайда оның өкілеттілігі тағы да бес жылға ұзартылуы мүмкін. Басшы болуға үміткерді Басқарушылар кеңесі таңдап, бекітеді. Сайлау ешбір құпиясыз, ашық түрде өтеді.

АИИБ банкі қызметін жартылай коммерциялық си­патта жүргізеді. Бастапқы кезде несиені егемен мемле­кеттердің инфрақұрылымдарын дамытуға бөледі. Бола­шақта трастық қорлар құру арқылы аймақтағы елдердің үкіметтерімен бірлесе отырып, кредиттік кепілдік ала ал­май­тын инфрақұрылымдық жобаларды да қар­жыландыру және  Азиядағы дамушы елдерді  әлеуметтік қолдау, зейнетақылық қорларына, инфа­құрылымдық нысандарына қолдау көрсету мүмкіндігі  қарастырылады.

Бұған қоса АИИБ  Дүниежүзілік Банкі және Азиялық даму Банкі өзара тығыз байланыста жұмыс істеп, бірін-бірі толықтырып отырады. Өйткені, аталған екі банк өз қызметтерін кедейшілікпен күреске арнап келген болса, АИИБ да  инфрақұрылымдарды дамытуға қызмет ете отырып, жоқшылықты жоюға жанама түрде  ықпал етеді.

2015 жылғы 24 тамызда Тбилисиде өткен жоғарыда аталған  57 мемлекеттің өкілдері қатынасқан кеңесте АИИБ банкінің президенті қызметіне  Қытайдың бұрынғы қаржы министрі Цзинь Лицюнь сайланды. Банк президенті Цзинь Лицюннің мәлімдеуінше,  алғашқы жобалық жұмыс 2016 жылдың екінші тоқсанында  басталып, оған 1,5-2 млрд. доллар көлемінде несие беріледі. Алдағы 5-6 жылда несиенің мөлшері 10-15 млрд. долларға дейін арттырылады.

Алдымен қаражат энергетика, көлік, ауыл шаруа­шы­лығы, қаланы дамыту, логистика салаларына жұмса­лады.  Сонан соң білім, денсаулық, т.б салалар қамтылады. Банк­тің қаржылық әлеуетін арттыру үшін юань, АҚШ доллары, ағылшын фунт-стерлингі және жапон иенімен облигация­лар шығарылады.

Банктің штаб-пәтері Пекинде орналасқан. Бүкіл іс-қағаздары ағылшын тілінде жүргізіледі.

Халықаралық банк болғандықтан, АИИБ  өзін құрушы мемлекеттердің мүддесі және  «Жібек жолы экономикалық белдеуі мен ХХІ ғасырдың  теңіздегі Жібек жолы» жобасы шеңберінде шектеліп қалмай, қызметін одан әрі ұлғайта түспек.

Бір айта кететіні, АИИБ ашық қаржылық құрылым, оған Азия континетіне қоса бүкіл әлемнің дамуына мүдделі басқа да мемлекеттер мен экономикалық субъектілер мүше бола алады. Ол үшін банкті  Басқарушылар кеңесінің елу пайыздан артық дауыс беру құқығына ие мүшелері мақұлдаған  оң шешім қажет.

Жалпы АИИБ банкінің құрылуы  Азия өңірінің экономикалық дамуына серпін береді, дамушы елдер оның қаржылық көмегімен инфрақұрылымдарын жетілдіріп, тұрақты да қалыпты дамуға қол жеткізеді, ал дамыған мемлекеттер өздерінің қаражаттық сұраныстарын қамта­масыз етіп, экономикаларын қалпына келтіруді ынта­ландыруға мүмкіндік алады деген үміт бар.

Көршілес Қытай елінде мұндай инвестициялық банктің ашылып, жұмыс істеуінің Қазақстан үшін де экономи­калық маңызы зор. Осыны ескерген еліміз оған мүше болуға алғашқылардың бірі болып тілек білдірді. Сондықтан да өткен жылдың желтоқсан айында республика Парла­ментінің Мәжілісі, 14 қаңтарда Сенат Қазақстан Республикасы мен АИИБ банктің арасындағы келісім-шарт­ты ратификациялап, бекітті. Осы Келісім-шарт бойынша Қазақстанның банктің жарғылық капиталына қосатын үлесі 0,7 пайыз, яғни 729,3 млн. АҚШ доллары болып белгіленген. Еліміз бастапқы кезекте мұның 20 пайызын, яғни 145,9 млн. долларын 29,2 млн. доллардан бөліп-бөліп төлеуі тиіс. Есесіне АИИБ-ке мүше болу Қазақ­станның бірқатар инфрақұрылымдық жобаларын жүзеге асыру үшін тиімді де ұзақ мерзімдік несие алуына жол ашады.

Олай дейтініміз, ХХІ ғасырдың ірі жобасы саналатын Батыс Қытай – Батыс Еуропа автомагистралінің Қазақ­стан жері арқылы өтетін 2787 шақырымы  өз қара­жатымызға қоса, Халықаралық  қайта жарақтандыру мен даму банкі, Азиялық даму банкі, Ислам даму банкісі және Еуропалық қайта жарақтандыру мен даму банкі бөлген несиелердің көмегімен салынып бітуге таяу қалды.

Азия құрлығында  ашылып отырған жаңа қаржылық ұйым — АИИБ туралы әрқилы пікірлер айтылуда. Біреулер мұны «өңірдің дамуына әсер етіп қана қоймай, әлемдік экономиканың ілгерілеуіне елеулі үлес қосады» деп үміт­тенсе, енді біреулер «АИИБ  МВФ (Халықаралық валюта қорына)  және ВБ (Дүниежүзілік банкке) бәсекелес бола­ды» деген қауіп айтуда.

Бәлкім, қазіргідей жаһандану және жиі-жиі бас көтер­ген қаржылық-экономикалық дағдарыс жағдайында халықаралық банктердің өзара бәсекелесе жұмыс істеуі қажетті фактор шығар.

Әшірбек АМАНГЕЛДІ,

«Алматы ақшамның» экономикалық шолушысы